Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

5.1-chizma. Narx maksimal bo`lganda mahsulot tanqisligi.

Maksimal narx o`rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar (xarajatlarini maksimal narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib chiqariladi va ishlab

chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi
Q_e dan
Q₁ gacha kamayadi. Tovarni

sotib olishni davom ettirayotgan iste’molchilar tovarni past narxda sotib oladilar va ularning iste’mol ortiqchaligi oshadi.

Minimal narxning o`rnatilishi, ortiqcha mahsulotning vujudga kelishiga olib keladi yoki mahsulotlar sotilmasdan omborlarda to`planib qolishiga olib keladi.
^{Bu vaziyat 18-chizmada keltirilgan, ortiqcha mahsulot hajmi} Q^S  Q^{D ga teng. Agar}

davlat mahsulotni minimal narxdan past narxda sotishga ruxsat bermasa, bu erda ham norasmiy bozor vujudga keladi.

P

~
P

P_e


P_н
Q
0 _Q^D _{Qe Q}^S

5.2-chizma. Narx minimal bo`lganda mahsulot otiqchaligi.

^Grafikdagi E ^{' nuqta ortiqcha mahsulotni norasmiy ravishda muvozanat}

н
narxdan past narxda ( _P narxda) sotilishi mumkin bo`lgan vaziyatni ko`rsatadi.
Shunday qilib, talab va taklif modeli orqali bozor narxlarini o`zgartirishning oqibatlarini chuqur tahlil qilish mumkin.
Faraz qilaylik, tovarga davlat tomonidan maksimal narx P * o`rnatildi deylik,

ya’ni
P^*  P
( P_e muvozanatli narx)

e
Ushbu oshgan ortiqchalik grafikda qo`sh shtrixlangan A to`rtburchak yuzi bilan ifodalangan. Lekin bir qator iste’molchilar tovar hajmi qisqargani uchun uni sotib ololmaydilar. Ularning iste’mol ortiqchaligining qisqarganligi shtrixlangan V uchburchak yuziga teng. Demak, iste’molchi ortiqchaligining sof o`zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin.
ист.  A  B , (1)

bu erda,
ист.

• 
  iste’molchi ortiqchaligining sof o`zgarishi.
  

Chizmadan ko`rinib turibdiki,
A  B
bo`lgani uchun sof iste’molchi

ortiqchaligi musbat ист.  0.

Endi ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini qaraymiz. Bozorda qolib ishlab chiqarishni davom ettirayotgan ishlab chiqaruvchilar bozor narxidan past narxda
Q₁ hajmda mahsulot ishlab chiqaradi. Ishlab chiqaruvchilar grafikda ko`rsatilgan A
to`rtburchak yuziga teng bo`lgan iste’molchi ortiqchaligini yo`qotadilar. Bozordan siqib chiqarilgan ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo`qotilgan ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi esa S uchburchak yuzi bilan ifodalangan.
P
P_e
^P*max
^Q1 Q_e ^Q2