Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Giyohvand moddalarni taqiqlash unga doir jinoyatlar sonini oshiradimi yoki kamaytiradimi?

Jamiyatimiz duch kelayotgan muammolardan biri – bu geroin, kokain kabi giyohvand moddalardan foydalanish. Bu moddalarning ko`plab salbiy ta’siri

mavjud. Biri shuki, giyohvand moddaga bog`lanib qolish odamlarning va ularning oilasining hayoti barbod bo`lishiga olib keladi. Boshqa tomondan esa pul topish maqsadida giyohvand odam o`g`irlikka va boshqa jinoyatlarga qo`l uradi.Noqonuniy moddalardan foydalanishni cheklash maqsadida Qo`shma Shtatlar hukumati mamlakatga givohvand moddalarning oqimini qisqartirish uchun har yili milliard dollar mablag` ajratadi. Talab va taklif mexanizmlaridan foydalangan holda bu narkotik moddalarni to`xtatish siyosatini tekshiramiz.
Tasavvur qiling hukumat giyohvand moddalarga qarshi urushda qatnashadigan federal agentlar sonini oshirdi. Noqonuniy dorilar bozorida nima sodir bo`ldi? Odatdagidek biz 3 qadamda savolga javob beramiz. Birinchidan, biz talab yoki taklif egri chizig`ining o`zgarganini ko`rib chiqamiz. Ikkinchidan, o`zgarishning qaysi tomonga bo`lganini kuzatamiz. Uchunchidan, biz o`zgarish muvozanat narxi va miqdoriga qanday ta’sir etganini ko`ramiz.
Garchi narkotiklarni to`xtatishning maqsadi ulardan foydalanishni qisqartirishga qaratilgan bo`lsa ham, uning aniq ta’siri xaridorlarga emas balki sotuvchilargadir.Hukumat mamlakatga bir necha narkotik moddalarni kirishini to`xtatgan va ko`plab kontrabandachilarni hibsga olgan paytda, bunday moddalar narxi oshadi va shu sababli ularning miqdori kamayadi. Giyohvand moddaga bo`lgan talab, ya’ni istalgan narxda sotib oladiganlar soni o`zgarmaydi. 9- chizmada ko`rsatilganidek, taqiq taklif egri chizig`ini chap tomonga S₁ dan S₂ ga surdi, talab esa o`zgarishsiz qoldi. Muvozanat narxi P<sub>1</sub> dan P<sub>2</sub> ga ko`tarildi, muvozanat miqdor esa Q₁ dan Q₂ ga pasaydi. Muvozanat miqdorining kamayishi shuni
ko`rsatadiki, narkotik moddalarning taqiqi ulardan foydalanishni qisqartirdi.
Lekin giyohvand moddalarga doir jinoyatlarchi? Bu savolga javob berish uchun, giyohvand moddalardan foydalanuvchilar to`lagan pullarining umumiy qiymatini hisoblaymiz. Chunki juda kam giyohvandlar narxlar oshganda odatlaridan voz kechadi, bu degani bunday moddalarga bo`lgan talab elastik emas.

Agar talab elastik bo`lmasa, giyohvand moddalar bozoridagi umumiy daromad ko`tariladi. Chunki giyohvand moddalardan foydalanishga nisbatan narx ancha ko`tarilgan bo`ladi. Bu esa giyohvandlar to`laydigan umumiy pul miqdorini oshiradi. Giyohvandlar o`zlarining ehtiyojini qondirish maqsadida o`g`irlik qilishga ham to`g`ri keladi, ularga avvalgidan ham ko`proq pul zarur bo`ladi. Demak, giyohvand moddalarni to`xtatish siyosati unga doir jinoyatlar sonini oshiradi.
Bu siyosatning salbiy ta’siri sababli bir necha mutahassislar muqobil yechimini topishga bahslashmoqdalar. Giyohvand moddalar taklifini qisqartirgandan ko`ra, siyosatchilari giyohvand moddalar haqida ta’lim berish orqali ularga bo`lgan talabni qisqartirishga harakat qilishlari mumkin. Muvaffaqiyatli ta’limning ta’siri 9-chizmada ko`rsatilgan.
Talab egri chizig`i chapga D<sub>1</sub> dan D<sub>2</sub> ga surilgan. Natijada muvozanat miqdori Q<sub>1</sub> dan Q<sub>2</sub> ga va muvozanat narx esa P<sub>1</sub> dan P<sub>2</sub> ga tushgan. Umumiy daromad ham pasaygan. Shunday qilib, giyohvand moddalar kirishini to`xtatishga farqli o`laroq, ta’lim ham ulardan foydalanishni, ham ularga doir jinoyatlar sonini kamaytirishni ta’minlaydi.
Giyohvand moddalarni to`xtatish tarafdorlari siyosatning uzoq muddatli ta’siri qisqa muddatlidan ko`ra farqli deb biladi, chunki talab elastikligi vaqtga bog`liq. Talab qisqa muddatda elastik bo`lmas, chunki og`uga o`rganib qolganlarga narxning o`tarilishi ta’sir etmaydi. Lekin vaqt o`tgan sari talab elastikbo`lib boraveradi, chunki yuqori narx yoshlar orasida bu moddalarni sinab ko`rishdan qaytaradi va vaqt o`tgan sayin faqatgina sanoqli giyohvandlar qoladi. Bunday holatda, giyohvand moddalarni to`xtatish siyosati qisqa muddatda ularga doir jinoyatlar sonini oshiradi, uzoq muddatda esa kamaytiradi.