Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Keys. Mayoqlar ommaviy mahsulotmi?

Ba’zi bir mahsulotlar sharoitga qarab ommaviy mahsulotdan shaxsiy mahsulotga aylanishi mumkin. Masalan, agar mushakbozlik aholisi ko`p bo`lgan shaharda o`tkazilsa u ommaviy mahsulotdir. Shu bilan birga, bu tadbir Uolt Disney Uorld kabi shaxsiy ko`ngilochar xiyobonlarda o`tkazilsa mushakbozlik xxususiy mahsulotga ko`proq to`g`ri keladi, sababi xiyobonga kirish uchun alohida to`lov amalga oshiriladi.
Boshqa bir misol sifatida mayoqni ko`rishimiz mumkin. Iqtisodchilar anchadan beri mayoqlarni ommaviy mahsulot namunasi sifatida ishlatib kelishayapti. Mayoqlar dengizda ma’lum bir hududlarni yoritib beradi va ular yordamida suv kemalari begona suv hududlaridan xalos bo`lishadi. Mayoqlarni kema kapitaniga beradigan foydasi ist’emoldan mahrum qilish xususiyatiga ham cheklanganlik xususiyatiga ham ega emas, shuning uchun ham har bir kapitan mayoqlardan yo`l yorituvchi vosita sifatida foydalanib ularga haq to`lamasdan mustaqil harakat qilishlari mumkin.
“Tekinxo`rlar” muammosi tufayli, xususiy bozorlar kapitanlarni ular
uchun zarur bo`lgan mayoqlar bilan ta’minlab bera olishmaydi. Aynan shu sababli hozirda ko`pchilik mayoqlar davlat nazoratida bo`lib qolmoqda.
Shu bilan birga, ayrim holatlarda mayoqlar xususiy mahsulotlarga yaqin bo`lishadi. 19-asrda Angliya qirg`oqlarida, masalan, bir qator mayoqlar xususiy mulk sifatida boshqarib kelingan. Mayolardan foydalanish uchun kema kapitanlari emas, balki yaqin atrofdagi port egalari haq to`lashgan. Agarda port egalari mayoq uchun haq to`lashmasa, mayoq egalari uni o`chirib qo`yishgan va kemalar, turgan gapki, bu portda to`xtamasdan o`tishgan.
U yoki bu mahsulot ommaviy mahsulotga mansub ekanligini aniqlashda, avvalo uni egasi kim ekanligiga va ushbu benefitsiarlar iste’moldan mahrum qilish xususiyatiga ega yoki yo`qligiga e’tibor qaratish zarur. Qachonki mahsulot iste’molchilari soni ko`p va ulardan u yoki bunisini ajratish imkoni bo`lmasa “tekinxo`rlar” muammosi yuzaga keladi. Agar mayoq bir qancha kapitanlarga xizmat ko`rsatsa bu ommaviy mahsulot, va shu bilan birga u birgina port egasiga xizmat ko`rsatsa xususiy mahsulot hisoblanadi.