Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Nominal foiz stavkasi - bu joriy pul birliklarida ifodalangan jamg`armaga yoki ssudaga bo`lgan daromad normasi.
Real foiz stavkasi - bu o`zgarmas (ya’ni, inflyatsiya darajasiga ko`ra o`zgartirilgan) pul birliklarida ifodalangan jamg`arma yoki ssudaga bo`lgan daromad normasi.
Faraz qilaylik, i  nominal, - real foiz stavkasi bo`lsin. - inflyatsiya darajasi sur’ati, ya’ni
_{ } P₁  P_{0 ,}
P₀
bu erda ^P₀ - joriy narx darajasi;
^P1 - ma’lum vaqt o`tgandan keyingi (bir yildan keyingi) narx darajasi.
Faraz qilaylik, qandaydir joriy qiymat <sup>M</sup><sub>0</sub> berilgan bo`lib, u bir yildan keyin
^M₁ bo`lsin. U holda

M₁  M₀ ^1 i^ .
Pulning sotib olish kuchini aniqlaymiz. Bu erda ^M0
P₀
hozirgi sotib olish kuchi;

M
¹ - kelajakda sotib olish kuchi.
P₁
U holda

M_{1 }
P₁
M₀ ^1 i^ _
P₀ ^1  ^
M0 ^1 ^.
P₀

Bundan real foiz stavkasi r quyidagiga teng:
M_{1 } M₀

_{ } P₁ P₀
M₀
P_0
 1  i
1  
 1,

₁ .
ya’ni, ^{1  1    1 i,} yoki _ ^{i }

Inflyatsiya darajasi (sur’ati) kichik bo`lganda real foiz stavkasi quyidagicha hisoblanishi mumkin:
 i .
Umuman olganda, firmalarning talabi moddiy kapital ne’matga (uskuna, texnologik liniya) emas, balki vaqtincha bo`sh bo`lgan pul mablag`igadir. Ushbu pul mablag`ini moddiy kapitalga sarflab, ulardan foydalanish natijasida kelajakda oladigan foydaning bir qismini pul egasiga qaytarish kerak bo`ladi. Shuning uchun ham investitsiyaga talab, bu pul jamg`armasiga bo`lgan talab, foiz to`lovi esa qarzga olingan pulning narxidir.
<sup>Misol. Nominal stavka</sup> i  60%; <sup> - real stavka; - inflyatsiya darajasi;</sup>
 90%.
Formulaga ko`ra quyidagini yozamiz:
^1 ^ 1 0,9  1 0,6
^{yoki real foiz stavkasi}  15,8%.
Zayomlarning qiymatini diskontirlash. Zayomlar to`lov majburiyati bo`lib, ularning mohiyati shundan iboratki, zayom beruvchi zayom oluvchiga (kreditorga) ma’lum muddat o`tishi bilan ma’lum summada pul to`laydi. Faraz qilaylik, davlat yoki biror korxonaning zayomi yaqin 10 yil ishlab chiqarishda har yilda 100 so`mdan daromad keltiradi, 10 yil o`tgandan keyin pirovard dividend 1000 so`m bo`lsin. Ushbu zayomga zayom oluvchi qancha to`lashini ko`rib chiqamiz. Buning uchun daromadlarning diskontirlangan summasini hisoblab chiqamiz.
_{PDV } 100 _ 100 _... 100 _ 1000 _{. (1)}
^{1 i }1 i^{2 }1 i^{10 }1 i^10
Bu erda ham zayom qiymati foiz stavkasiga bog`liq. 4-rasmda zayomning har xil foiz stavkalarida diskontirlangan qiymati keltirilgan. Foiz stavkasi qancha ko`p bo`lsa, zayomning qiymati shuncha past bo`ladi. Masalan, 5 foizli stavkada zayom narxi 1386 so`mni tashkil qilsa, 15 foizda u 747 so`mga teng bo`ladi.
Zayomlar muddatsiz bo`lganda zayom olgan shaxs cheklanmagan muddatda har yili ma’lum o`zgarmas summa olib turadi. 1000 so`mlik dividend beradigan cheksiz muddatli zayomning narxi quyidagiga teng:

PDV  ¹⁰⁰⁰ 

1000
_ 1000

...

^1 i^ _{1 i}^{2
Bunday holda} PDV ^{quyidagicha hisoblanadi:}
PDV  ¹⁰⁰⁰ .
i
^1 i^3

Shunday qilib, agar foiz stavkasi 5% bo`lsa, muddatsiz zayomning qiymati

¹⁰⁰⁰  20000
0,05

so`m bo`ladi. Agar foiz stavkasi 20% bo`lsa, zayomning qiymati

5000 so`mga teng bo`ladi.

PDV daromad,
2,0

1,5
1,2

1,0
0,7
0,6
0,5

0,0
0,10
0,1
0,2