|
3-jadval.
1 so`mning diskontirlangan (keltirilgan) qiymati.
Foiz
stavkasi
|
Yillar
|
1
|
5
|
10
|
20
|
0,01
|
0,990
|
0,951
|
0,905
|
0,820
|
0,05
|
0,952
|
0,784
|
0,614
|
0,377
|
0,10
|
0,909
|
0,621
|
0,386
|
0,149
|
0,15
|
0,870
|
0,497
|
0,247
|
0,061
|
0,20
|
0,833
|
0,402
|
0,162
|
0,026
|
Jadvaldan ko`rish mumkinki, foiz stavkasi qancha yuqori bo`lsa, bir so`mning joriy diskontirlangan (boshlang`ich yilga keltirilgan) qiymati shuncha kichik
bo`ladi. Masalan, foiz stavkasi 5% bo`lganda, 10 yildan keyin oladigan so`mning bugungi qiymati 61,4 tsentga teng bo`ladi, 10 foizlik stavkada esa ushbu ko`rsatkich 38,6 tsentga va 20% bo`lganda 16,2 tsentga teng bo`ladi.
Vaqt bo`yicha diskontirlangan (boshlang`ich vaqtga keltirilgan) daromadni qaraymiz. Faraz qilaylik, bizda ikki xil daromad bor. Birinchisini "A" deb belgilasak, ikkinchi daromadni "V" deylik. "A" daromad 400 so`mga teng bo`lib, uning 200 so`mi hozir to`lanadi, qolgan 200 so`mi bir yildan keyin to`lanadi. "V" daromad 440 so`m bo`lib, uning 40 so`mi bugun to`lanadi, 200 so`mi bir yildan keyin, qolgan 200 so`mi ikki yildan keyin to`lanadi. Ushbu ikki variantdan qaysi biri foydaliroq hisoblanadi? Javob: foiz stavkasiga bog`liq. Ushbu daromadlarni boshlang`ich vaqtga keltirilgan qiymatini hisoblaymiz.
PDV A 200 200 ;
1 i
PDV B 40
200
200 .
(1 i) (1 i)2
Diskontirlangan daromadlar turi.
4-jadval.
Daromadlar
turi
|
Yillar bo`yicha keltirilgan daromad
|
joriy yil
|
1-yil
|
2-yil
|
A
|
200
|
200
|
0
|
V
|
40
|
200
|
200
|
Quyidagi jadvalda daromadlarning ikkala turi bo`yicha foizlar stavkasi 5, 10, 15, 20% bo`lgandagi keltirilgan qiymatlari ko`rsatilgan.
5-jadval.
Daromad
turi
|
Foiz stavkalarida diskontirlangan daromad, (so`mda)
|
i 0,05
|
i 0,10
|
i 0,15
|
i 0,20
|
A
|
390,5
|
381,8
|
373,9
|
366,7
|
V
|
411,9
|
387,1
|
365,1
|
345,6
|
Jadvaldagi ma’lumotlardan ko`rish mumkinki, daromadlarni tanlash foiz stavkalariga bog`liq. Agar foiz stavkasi 10% ga teng va undan kichik bo`lganda, shaxs "A" daromad turiga qaraganda "V" daromad turini tanlashi yaxshiroq bo`lardi. Foiz stavkasi 15% va undan yuqori bo`lganda, "A" daromad turi "V" daromad turiga nisbatan yaxshiroq bo`lar edi.
Bu erda asosiy sabab, "A" daromad qiymati "V" daromadga qaraganda kam bo`lsa ham, u tezroq to`lanadi.
Investitsiyani hisoblashdagi diskontirlangan qiymat.
Investitsiya qo`yishdan maqsad, kelajakda olinadigan daromadlarni va qilinadigan harajatlarni solishtirish orqali loyihaning qiymatini baholash mumkin
bo`ladi. Investitsiyani baholashda sof keltirilgan qiymat mezoni (NPV ) ishlatiladi.
Bu mezonga ko`ra, agar olinadigan daromad investitsiyaga sarflanadigan harajatdan yuqori bo`lsa, investitsiya amalga oshiriladi.
Faraz qilaylik, investitsiya hajmi boshlang`ich ishlab chiqarish yili uchun
(t 0)
I ga teng; Rt , Ct
- kutiladigan t -yildagi (t 1,2,...,T)
daromadlar va
harajatlar. U holda sof keltirilgan qiymat quyidagiga teng:
NPV I R1 C1 R2 C2 ... RT CT ,
(1 i) (1 i) 2 (1 i) T
bu erda i - diskont normasi (harajatlarni bir vaqtga keltirish normasi). Diskont normasi i foiz stavkasi yoki boshqa bir stavka bo`lishi mumkin. T - loyihani faoliyat ko`rsatish muddati.
Ba’zi hollarda diskont normasini asosiy kapitalga qo`yilgan alternativ harajat sifatida qarash mumkin.
Agar NPV 0 bo`lsa, investitsiya o`zini oqlaydi, ya’ni keltirilgan foyda qo`yilgan investitsiya qiymatidan katta. Agar NPV 0 bo`lganda investitsiya o`zini oqlamaydi.
Loyihaning ishlash muddati cheksiz bo`lganda t , sof keltirilgan qiymat
quyidagicha hisoblanadi:
NPV I
R C
i .
Investitsiyaga talab. Sof keltirilgan qiymat mezoniga ko`ra, investitsiya o`zini oqlaydi, agar NPV I f (i) 0 bo`lsa. Bu erda
T R C
t 1
1 i t
f (i) t t .
Demak, I f (i) investitsiyaga talab funktsiyasi. Ushbu funktsiyaning grafigi
kamayuvchi bo`lib, investitsiya "narxi" bilan, ya’ni foiz stavkasi bilan investitsiyaga qilinadigan harajatlar o`rtasidagi teskari aloqani ifodalaydi (3-rasm).
i
I
0
23-rasm. Investitsiyaga talab funktsiyasi grafigi.
Investitsiyaga talab funktsiyasi berilgan loyiha investorlar tomonidan kapital mablag` qo`yishi mumkin bo`lgan maksimal foiz stavkasini ifodalaydi. Yuqori foiz stavkasida yuqori foyda berishi mumkin bo`lgan loyihalar amalga oshiriladi. Foiz stavkasi kamayganda kapital mablag` qo`yish masshtabi kengayadi, ya’ni kam foyda beradigan loyihalar ham mablag` bilan ta’minlanadi.
Inflyatsiyaning ta’siri. Inflyatsiya yoki narxlarning umumiy darajasining o`sishi joriy va kelajakda olinadigan mablag`lar nisbatini o`zgartiradi. Shuning uchun ham inflyatsiya darajasi loyihalarni baholashda e’tiborga olinishi zarur.
Agar barcha tovarlarga, xizmatlarga va ishlab chiqarish resurslariga (ish haqiga ham) bo`lgan narxlarning darajasi o`sganda, ular o`rtasidagi nisbat o`zgarmasa, bunday o`zgarishga balanslashgan inflyatsiya deyiladi. Bunday holda, ya’ni narxlarning o`sish sur’ati bir xil bo`lganda loyihani tahlil qilishda inflyatsiyani hisobga olmasa ham bo`ladi. Nominal narxlardan, nominal foiz stavkasidan foydalanib daromadlar va harajatlarni hisoblab, ularni solishtirish
mumkin. Foyda va harajatlarni belgilangan (solishtirma) narxlarda ham hisoblash mumkin, lekin bunday holda real foiz stavkasidan foydalanish kerak bo`ladi.
Agar har bir tovar, xizmat va resurs o`zining narx o`sish sur’atiga ega bo`lsa, inflyatsiya balanslashmagan bo`ladi. Balanslashmagan inflyatsiya loyiha bo`yicha hisob-kitoblarni murakkablashtirib yuboradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
