Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

rasm. Ish haqining o`sishi natijasida ish vaqtining o`sishi.

Daromadning yanada oshib borishi barcha shaxslarni ham dam olish vaqtini qisqartirib, ish vaqtini oshirishga undayvermaydi. Dam olish vaqtining qisqarib borishi, uni shaxs uchun bo`lgan qimmatini oshiradi. Yuqorida eslatib o`tganimizdek, sutkasiga 24 soat ishlash ma’noga ega emas. Bo`sh vaqtni qimmatini oshib borishi shunga olib keladiki, daromad samarasi, o`rnini bosish

samarasidan oshib ketadi (9-rasm). Natijada ish vaqti gacha qisqaradi.
Daromad so`m
T₂  24  t₂
dan
T₁  24  t₁

M₁
M
R₁ R₀
R
2

0 _t0

^t2 t₁

Umumiy vaqt

_N soat kun

10. rasm. Daromad samarasi o`rnini bosish samarasidan ortiq bo`lgan hol, 0t₀, 0t₁, 0t₂ lar bo`sh vaqt, t₀N, t₂N va t₁N lar ish vaqti.

Shaxsning bo`sh vaqti esa
0t<sub>2</sub>
dan
0t<sub>1</sub>
ga o`sadi. Bo`sh vaqt qimmatini ortishi,

ish haqi oshganda individual shaxsning mehnat taklifi chizig`i manfiy yotiqlikka ega bo`ladi (10-rasm).
W, so`m
/soat


W₂


W₁
S_L

T₁ T₂
Bir kundagi ishhaqi

11. rasm. Ish haqi oshganda ish kunini qisqarish

2. 
   Ish haqi o`sishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti o`rtasidagi
   

nisbatga ta’siri.
Odatda ish haqi oshganda, ko`pchilik ko`proq ishlab, ko`proq daromad olishga harakat qiladi. Lekin, ish vaqti oshgan sari bo`sh vaqtning ham qimmati oshib boradi. Inson ma’naviy o`sishga ham intiladi. Demak, ish vaqtining o`sishi o`z chegarasiga ega. Nima uchun deganda, insonlar, ishlab topgan daromadini ko`proq zavq olish uchun, dam olishga sarflaydilar.
Ish vaqti ma’lum vaqtgacha o`sgandan keyingi ish haqining o`sishi, ish vaqtini qisqarishiga olib keladi. Ish haqi oshganda o`rnini bosish samarasi hamda daromad samarasi mavjud bo`ladi. O`rnini bosish samarasida yuqoriroq ish haqi, ishchining real daromadini oshiradi. Ishchi ko`p daromad olganda, u ko`proq ne’matlarni sotib oladi, ushbu ne’matlardan biri, yaxshi dam olishdir.
Agar ishchi dam olishga ko`proq mablag` sarflasa, daromad samarasi (daromadning oshishi), uni kamroq ishlashga undaydi. Daromad samarasi juda ham katta bo`lganda, ishchi ish vaqtini qisqartiradi va mehnat taklifi chizig`i pastga yotiq bo`ladi.

Ish haqining birinchi bosqichida W₁
dan W₂
ga o`sishi, ish vaqtini t₁
dan t₂

soatga oshiradi. Bu erda o`rnini bosish samarasi daromad samarasidan yuqori

bo`ladi. Ish haqining ikkinchi bosqichidagi W<sub>2</sub>
dan W<sub>3</sub>
ga o`sishi, ish vaqtiga ta’sir

qilmaydi, ishchi t₂ soat ishlaydi, o`rnini bosish samarasi daromad samarasiga teng.

^{Uchinchi bosqichdagi ish haqining} W₃
dan W₄
ga o`sishi, ish vaqtini t₂
dan t₄ ga

qisqartiradi, o`rnini bosish samarasi daromad samarasidan kam bo`ladi.
Ko`rinib turibdiki, daromadning o`sishi dam olishga bo`lgan talabni oshiradi. Ushbu hol ish vaqtini qisqarishi va dam olish vaqtini oshishida o`z ifodasini topgan. Ish haqining oshishi bilan birga dam olishning narxi ham oshadi.
Odatda, rivojlangan mamlakatlarda aholining o`rtacha daromadi, rivojlanayotgan mamlakatlardagi aholining o`rtacha daromadidan ancha yuqori bo`lgani uchun, ular ko`proq dam olishga harakat qiladi (Daromad samarasi, o`rnini bosish samarasidan yuqori). Rivojlanayotgan davlatlarda ish haqi past bo`lgani uchun, ish haqining o`sishi, ishchilarni ko`proq vaqt ishlab, ko`proq daromad qilishga undaydi (o`rnini bosish samarasi, daromad samarasidan yuqori bo`ladi).