Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

6.2 Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi

Endi biz bozorni boshqa tomoniga murojaat qilsakda va sotuvchilarning bozordagi ishtiroklaridan olayotgan foydalarini ko`rib chiqsak. Sotuvchilar farovonligining tahlili xaridorlar farovonligining tahlili bilan bir xilligini ko`ramiz.

Xarajat va sotish xohishi

Tasavvur qilingki, siz uy egasisiz va shu uyni ta’mirlashni xohlaysiz. Siz 4ta ta’mirlash xizmatlarini ko`rsatuvchi odamlarga murojaat qilasiz: Mariya, Frida, Jorjiya va Grenma. Agar narx to`g’ri kelsa, har bir xizmatchi bu ishni qilishga tayyor. Siz 4ta xizmatchini narxini ko`rib chiqing va kim bu ishni arzonroq narxda bajarishini taklif qilib kimoshdi savdosini o`tkazing. Har bir ta’mirchi agar narx qilinadigan ishga to`g’ri kelsa, ishni bajarishga tayyor. Bunda narx xizmatchining to`g’ri keladigan narxini bildiradi, bu narx xizmatchining qo`shimcha xarajatlarini (bo`yoq shchyotka va xokazolar) va qilinadigan mehnatni o`z ichiga oladi.
2-jadval har bir xizmatchining mehnat narxini ko`rsatadi. Xizmatchining ishi uchun olayotgan narx pastligi sababli narx bu xizmatni sotish o`lchovi hisoblanadi. Har bir xizmatchida mehnatini narxi tannarxdan baland bo`lganda, sotish xohishi bo`ladi. Har bir xizmatchi xizmatini tannarxidan baland narxga sotishga harakat qiladi va undan past narxga sotishni rad qiladi. Agar narx teng bo`lib qolsa, unga bu ishni bajarishning ahamiyati bo`lmaydi. U holda xizmatchi o`z kuchi va vaqtini boshqa narsaga sarflash tarafdori bo`ladi. Ish narxini taklif qilishganda, boshida narx baland bo`ladi, lekin keyin raqobat natijasida narx pasayadi. Boshida Grendma ish uchun 600$ so`raydi va ish unda uni tannarxi 500$ bo`lganligi uchun, bozorda qoladi, Boshqalar Mariya, Frida, Jorjiya bu ishni 600$dan kamiga qilishni xohlashmaydi. Ahamiyat bering, ish bu ishni arzonga bajaradigan xizmatchiga tegadi.
Bu ishni olganidan Grendma qanday foyda ko`radi? Bu ish uchun 500$ sarflasa va ish uchun 600$ olsa, u holda xizmatchi 100$ ishlab chiqaruvchi ortiqchaligiga ega bo`ladi. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi ish uchun olingan narx ayiruv tannarxga teng. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi sotuvchining bozordagi ishtirokidan olinayotgan foydani hisoblaydi.

Sotuvchi	Narx
Märy	$ 900
Frida	800
Georgiya	600
Grandma	500

Endi ikkita har xil misolni ko`rib chiqamiz. Faraz qiling siz ikkita uyni ta’mirlashingiz kerak. Yana ishni 4 kishiga taklif qilasiz. Hech qaysi xizmatchi ikkala uyni ta’mirlash imkoniga ega emas deb hisoblaylik. Narx ikkita talabgor qolguncha pasayaveradi. Bu holda tanlov ish uchun har biri $800 (yoki ozgina pastroq) taklif qilayotgan Jorjiya va Grendma o`rtasida to`xtaydi. Jorjiya va Grendma ishni shu narxga bajarishga tayyor, lekin Mariya va Frida narxni tushirishni xohlashmaydi. $800 narxda Grendma $300 va Jorjiya $200 ishlab chiqaruvchi ortiqchaligiga ega bo`ladi. Bozordagi umumiy ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi bu holatda $500 ni tashkil etadi.