Vazir lig I alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

Polvon bo‘g‘ilibroq kuldi. O‘zining ne alfozda kelayotganini o‘yladi: 
yelkalari qisiq, qaddi bukik, bo‘yning musht tusharini kutgandek. Uyat, uyat ne 
kunlarga qo‘yding, xatcha? Sendan shuni kutib edimmi, xatcha? Ko‘rgan birov 
nima deb o‘ylaydi, enag‘ar xatcha?! Yer bilan bitta qilding-ku!.. 
18

bu misollar esa 
Murod Muhammad Do‘stning “Dasht-u dalalarda” hikoyasidan olingan parcha 
bo‘lib, unda hikoya qahramoni Polvon yolg‘izlik azobida o‘zi bilan muloqotga 
kirishgan va ritorik so‘roq gaplardan foydalanish uning ruhiyatini yanada jonliroq 
tasvirlash, to‘liqroq ochib berish uchun xizmat qilgan.
O‘qish shart emas. Darrov esingga tushdi. O‘zing mug‘ombirlik qilyapsan. 
Otasini o‘ldirgan, g‘am-anduhga to‘ldirgan kim ekan?! Biz emasmi?! Sen bu 
Yerda bizni nazarda tutmayapsanmi?!
19

15
Nazar Eshonqul. Yalpiz hidi.,- T.: Sharq., B.386.
16
XX asr o’zbek hikoyasi antologiyasi. O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi-2016. 264 –b. 
17
XX asr o’zbek hikoyasi antologiyasi. O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi-2016. 222-b. 
18
XX asr o’zbek hkioyasi antologiyasi. O’zbekiston Milliy ensiklopediyasi-2016. 291-b. 
19
Nazar Eshonqul. Yalpiz hidi.,- T.: Sharq., B.386. 

---

34 
Quyidagi misolda esa ritotik so‘roq gapning kuchli hayajonni ifodalagini 
kuzatishimiz mumkin.
Esingdami, ota? Yo tushmidi bu? Men, o‘sha mishiqi qizaloq bularning 
barini tush ko‘rganmidim?! O‘sha aravalar tushmidi, ota?! 
- bilmadim, qizim, bular mening esimda yo‘q... Hoynahoy sen tush ko‘rgan 
bo‘lsang kerak...
20
Siz esa bo‘shliqni to‘ldirish va aravaga nimadir yuklash uchun har qanday 
yovuzlikdan ham qaytmasdingiz. Shumi e’tiqod?! Men bu so‘zni ishlatmaym 
qo‘yganimga ham qirq yildan oshib ketdi. Bu so‘z shunchalik serjilo, jimjima, 
soxta, balandparvozki, eshitsam ko‘nglim ayniydi. 
Ehtimol, bu surat buzilgan va yovuzlashgan dunyodan men kabi bir 
mazmun, bir ma’no izlab o‘tgan odamning samarasiz umr haqidagi 
o‘kinchlaridir? Ehtimol, umr qal’asining buzilgan devorlari ichra tutab yotgan 
yurakning alamnok dudlaridir?! Kim biladi, shunday ham bo‘lishi mumkin-ku!
Qochib qayga boraman? Qayga boray?! Butun shahar uning nafsi bilan 
to‘lgan bo‘lsa, butun dunyo uning oyog‘i ostida yotgan bo‘lsa?! Qani najot?! Agar 
u bor bo‘lsa keltiring nahotki, qalbim ham uning asiriga aylangan bo‘lsa?! Qayda 
qoldi mening yostiqdoshim- osudalik?! Qayda qoldi, yo‘ldoshim va rafig‘im-
xayol?! Qayda qoldi, kamarim-erkim?! Kim meni bunchalik dag‘allashtirdi?! Kim 
menga bu tutqunlik to‘nini kiydirdi?!
21
Quyidagi misolda esa ritorik so‘roq gapning 
kim
so‘roq olmoshi vositasida 
hosil qilingan eng yaxshi namunasini ko‘rishimiz mumkin.
— 
Nima 
qilamiz 
buyoqdan 
yurib? 
— 
Ovul 
bor, 
qatiq 
ichamiz. 
Qatiq... Qatiqdan kim yuz o‘giradi?

Bu gapda qahramon o‘z o‘ziga 
qatiqdan hech kim yuz o‘girmaydi
degan inkor 
gapni ritorik so‘roq gap orqali ifodalagan. 
Onani kim sevmaydi, vatanni kim 
sevmaydi
kabi bunday gaplar ritorik gapning eng keng tarqalgan turlari 
20
Nazar Eshonqul. Yalpiz hidi.,- T.: Sharq., B.386.
21
Nazar Eshonqul. Yalpiz hidi.,- T.: Sharq., B.386.

---

35 
hisoblanadi. Bunday gaplar aslida