Vatanni sevmoq iymondandir!

---

Vatanni sevmoq iymondandir! 


 
 
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI URGANCH FILIALI 
Kompyuter injinering fakulteti Kompyuter injineringi yo`nalishi 
961-19 guruh talabasi Narmatov Rustamning
Kompyuter tarmoqlari fanidan 
 
 
 
 
URGANCH 2022-yil

---

Mavzu:
Mobil tarmoqlari. 3G (UMTS va WCDMA), 4G 
(WiMAX va LTE) va 5G texnologiyalari.

Reja: 
1. Birinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari. 
2. Ikkinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari. 
3. Uchinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari. 
4. To’rtinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari. 
5. Beshinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari.
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Kirish 
XX asrning boshlarida to oxirigi qadar har bir telekommunikatsiya xizmati 
uchun alohida tarmoq infratuzilmasi loyihalandi va qurildi. Foydalanuvchilarga 
xizmatlar top’lami alohida qurilgan tarmoq infratuzilmalari orqali taqdim etildi, 
masalan radio, telefon, sputnik, telegraf va boshqalari. 1980 yildan boshlab radio va 
telefon aloqa tarmoqlari orqali tarqim etilgan xizmatlaridan tashqari kompyuter 
tarmoqlari va telefon tarmoqlari infratuzilmalariga asoslangan xizmatlar (ISDN) 
alohida alohida bo’lib rivojlantirildi. Keyinchalik paketli (IP) texnologiyalarni keng 
joriy yetish yo’lga qo’yilganidan keyin, har bir xizmatni bitta tarmoq orqali 
foydalanuvchilarga uzatish imkoniyati ishlab chiqildi hamda foydalanuvchining 
oxirgi terminallarida ham o’z navbatida ushbu xizmatlarni qo’llab quvvatlash 
imkoniyati ishlab chiqildi. Bugungi kunda smartfonlar orqali ovozli, matnli, video, 
radio, mobil TV, online o’yin, videokonferensiya, faks, telegraf va ko’plab 
xizmatlarni qo’llab quvvatladi. 
1980 yildan keyin telefon va kompyuter tarmoqlari alohida bo’lib rivojlangan 
bo’lsa, XXI asrning boshlarida ushbu ikki tarmoq yana birlashib xizmatlari bitta 
platforma orqali foydalanuvchilarga taqdim yetish masalalari ishlab chiqildi. Bugun 
kunda kompyuter tarmoqlari deganda faqatgina biz foydalanib kelayotgan an’anaviy 
kompyuter tarmoqlari tushunilmasdan balki, raqamli qurilmalarining barcha, 
masalan, mobil telefonlar, raqamli televizorlar, barcha turdagi PDA (personall 
digital assistant)lar, gadjetlar, soatlar, maishiy texnikalar va x.k.larni tushunish 
mumkin. Ushbu ma’ruzada asosan mobil aloqa tarmoqlari va avlodalari muhokama 
etiladi. 
Ko’pchilik insonlar “Mobil tarmoqlari” degan so’zni oddiy simsiz 
tarmoqlarni nazarda tutishadi. Mobil va simsiz tarmoqlar aslida ikki xil turga ta’luqli 
tarmoq hisoblanadi. Ular o'xshash funktsiyalarni bajarganligi sababli bir xil 
tarmoqdek tuyuladi, ammo ular mutlaqo boshqa tarmoqlardir. Uyali tarmoq odatda 
1-rasmda ko'rsatilgandek istalgan joyda jismoniy qurilma yoki mobil 
telefon/terminal kabi tavsiflanadi. Mobil terminal mustaqil quuvat ta'minotiga ega 
ya’ni batareyadan quvvatlanadi va qurilmani mijoz ulangan mobil operatorining 
tarmog’iga ulanishi va uning hududda tashib yurish, tarif rejasiga binoan ma’lumot 
uzatish va qabul qilishi mumkin.

---

1-rasm. Mobil qurilmasini istalgan joyga olib yurish mumkin 
Simsiz aloqa tushunchasi - bu jismoniy qurilma degan ma’noni anglatmaydi. 
Simsiz tarmoq degani mahalliy tarmoq (LAN), global tarmoq (WAN) yoki 4G / 3G 
uyali tarmoq kabi simsiz tarmoqqa kirish anglatiladi. Ushbu turdagi tarmoqlar aloqa 
qilish uchun elektr ta'minoti va tarmoq tugunlariga fizik ulanish uchun yaqin 
masofadagi ba'zi qurilmalarni talab qiladi. 
Simsiz tarmoq taqsimlangan tarmoqqa ulanish uchun stasionar yoki portativ 
oxirgi nuqtani ta'minlaydi. Boshqa tomondan, uyali tarmoq, taqsimlangan 
tarmoqlarga, yetarli qamrov mavjud bo'lganda, har qanday joyga ko’chib yurish 
(mobillilikni) imkoniyatini beradigan portativ qurilma orqali tarmoqqa ulanishni 
ta'minlaydi. 
Mobil tarmoqlari yoki uyali aloqa tarmog'i deganda butun dunyo bo'ylab katta 
quruqlik ustida tarqaladigan va uyalar yoki tayanch stantsiyalari deb nomlanuvchi 
uzatgich stansiyalar orqali simsiz ulanadigan va multimediali ma’lumotlarni 
uzatish/qabul qilishga moslashtirilgan aloqa tarmog'ini tushuniladi. 
Odatda, uzatuvchi/qabul qiluvchi stansiyalar simsiz aloqa orqali radio 
signallarini an’anaviy usulga asosan havo orqali uzatadi. Radio signallari yorug'lik 
va infraqizil to'lqinlarni o'z ichiga olgan elektromagnit xossaga ega. Ushbu signallar 
to'lqinlar chastotasi va to'lqin uzunligiga ega bo'lganligi sababli ko'ndalang to'lqinlar 
oilasiga mansubdir, ya’ni; 

---

2-rasm. Mobil tarmoqlarining avlodlari 
Shu kunga qadar mobil tarmoqlarining bir nechta avlodlari (generation) ishlab 
chiqildi - 1G, 2G, 3G, 4G, 5G va texnologiyaning rivojlanish evolutsiyasi davom 
etib kelmoqda. 1G, 2G, 3G, 4G va 5G mobil tarmoqlarning avlodlari bo’lib, ular 
hozirgi kunda faol ishlatilib kelinmoqda. 5G-besh avlodini anglatadi, bu erda G 
"avlod" so'zini anglatadi, 1, 2, 3, 4 va 5 raqamlari avlod raqamini anglatadi. 80-
yillarning boshlaridan deyarli har 10 yilda mobil tarmoqlarning yangi avlodi paydo 
bo'ldi. 

---

3-rasm. Mobil tarmoqlarining avlodlari 
Aslida, avlodlar har doim muayyan vaqt oralig'ida joylashtirilishi mumkin 
bo'lgan standartlar guruhlariga asoslanadi. 5G bilan davom ettirish ehtimoli katta, 
shuning uchun 5G joylashtirilgan bitta nuqta bo'lmaydi, aksincha uning 
imkoniyatlari 
aniqlanib, 
rivojlantirilganidan 
so'ng 
bosqichma-bosqich 
joylashtiriladi.
Birinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari 
1980-1990 yillarda keng foydalanilgan ushbu mobil avlod standarti uchun 
150MHz-900MHz chastota diapozonidan foydalanilgan. Polosa kengligi 30Khz ni 
tashkil etgan va batariya ta’minoti juda kuchsiz bo’lgan. 1G mobil telefoni faqat 
ovozli ko’rinishda bo’lib, ovozning sifat darajasi ancha past bo’lgan. Mobil 
qurilmasining o’lchami esa ancha katta va foydalanish qo’pol bo’lgan. Stansiya 
bilan mobil qurilmasi o’rtasida analog ko’rinishda signal formatidan foydalanib 
maksimum 2Kbit/s tezlikda ma’lumot almashinilgan.
4-rasm. 1G mobil qurilmasi va stansiyasi 
Ushbu avlod mobil qurilmasida ko’plab kamchiliklar va xizmat ko’rsatish 
sifati past bo’lgan, axborot xavfsizligi masalari yechilmaganligi sababli, 2 avlod 
mobil tarmoqlarida ko’plab yangi imkoniyatlar ishlab chiqildi, xizmatlar joriy etildi 
global tarmoqda foydalanish imkoniyatli hal etildi. 
Ikkinchi avlod aloqa mobil tarmoqlari 
GSM (Global System for Mobiles) standartiga asoslangan 2 avlod mobil 
standarti 1991 yil birinchi marta Finlandiyada joriy etildi. Bu avlod aloqa jarayonlari 
uchun 1 avloddan farqli ravishda raqamli signallardan foydalanildi. 900MHz 
chastota polosa kengligida ishlovchi ushbu standartning ma’lumot uzatish tezligi 64 
Kbit/s gacha oshirish imkoniyati ishlab chiqildi.

---

2G tarmoqlari foydalanuvchilarga ovozli, matnli, rasmli va MMS (multimedia 
message) xizmatlarini yuqori sifatda taqdim eta oldi. 2G tarmog’ida mobil telefonini 
ishlash uchun kuchli raqamli signal talab etiladi, aks holda tarmoqda uzilishlar 
yuzaka keladi va raqamli signal yoqoladi. 2G tarmoqlarida xech qanday video 
xizmatlari joriy etilmadi, ammo 3G tarmoqlariga moslab video xizmatlarni qo’shish 
va yana qo’shimcha xizmatlari taqdim etish masalalari ko’rib chiqilgan. 
5-rasm. 2G mobil tarmoqlari arxitekturasi 
2 (G) avlod mobil tarmoqlari GSM/CDMA standartiga asoslangan bo’lib, 
tarmoq bir nechta elementlardan tashkil topgan arxitekturaga asoslanadi. GSM 
tarmog'ining arxitekturasi Stansiya quyi tizimi (BSS), tarmoq va kommutatsiya 
(NSS), operatsiya va qo'llab-quvvatlash quyi tizimi (OMS), shuningdek MSC, AuC, 
HLR, VLR va boshqalar iborat.
BSS
(Base Station Subsystem) - an'anaviy uyali telefon tarmog'ining bo'limi 
bo'lib, u trafikni boshqarish va uyali telefon va tarmoqni kommutatsiya qilish 
o'rtasida signalizatsiya uchun javob beradi. 
BTS
(Base Transceiver Station) - mobil telefonning tarmoqqa kirish 
nuqtasidir. U tarmoq va mobil telefon o'rtasida radio aloqalarni amalga oshirish 
uchun javobgardir. U nutqni kodlash, shifrlash, multiplekslash (TDMA) va radio 
signallarining modulyatsiyasi / demodulyatsiyasi bilan shug'ullanadi. 
BSC
(Base Station Controller) - bir qator tayanch stantsiyalarni (BTS) 
boshqaradigan va ularning ustidan nazorat olib boradigan va tugunlar va mobil 
kommutatsiya markazi (MSC) o'rtasidagi interfeysni ta'minlaydigan tarmoq 
elementidir.

---

Mobil kommutatsiya markazi (
MSC
/
Mobile Switching Center) - GSM / 
CDMA uchun ovozli qo'ng'iroqlar va SMS xabarlarini, shuningdek boshqa 
xizmatlarni (masalan, konferents-aloqalar, FAX va ulanish ma'lumotlari) 
marshturlash uchun javob beradigan asosiy xizmat ko'rsatish tuguni hisbolanadi. 
Barcha mobil telefonlardan mobil qo'ng'iroqlar va PSTN-dan mobil qo'ng'iroqlar G-
MSC orqali marshturlanadi. 
NSS
(Network switching subsystem) – tarmoqlarni kommutatsiya qilish quyi 
tizimi (NSS) (yoki GSM yadro tarmog'i) asosiy stansiyalar tarmog'ida roumingda 
mobil telefonlar uchun qo'ng'iroqlarni amalga oshirish va harakatchanlikni 
boshqarish funktsiyalarini bajaruvchi GSM tizimining tarkibiy qismi. 
AuC
(Authentication Centre) - Autentifikatsiya markazi bu tarmoqqa 
ulanishni istagan uyali aloqa abonentini aniqlash uchun ishlatiladigan GSM 
tarmog'idagi yana bir muhim element. Autentifikatsiya SIM-kartani aniqlash va 
yaroqliligini tekshirish orqali amalga oshiriladi. 
HLR
(Home Location Register) - bu mobil tarmoqning barcha uyali aloqa 
abonentlari, masalan raqamlar boshqa tarmoqqa ulanganmi yoki yo'qmi, xizmatlar 
kabi turli xil ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ma'lumotlar bazasi. 
VLR
(Visitor Location Register) – yangi hududga kirib boruvchi 
faoydalanuvchilarni (masalan Toshkentdan vodiyga boruvchilar) joyini ro’yxatga 
oladi. Bu HLR qamrov zonasidan tashqaridagi foydalanuvchilar uchun rouming 
funktsiyalarini qo'llab-quvvatlaydigan uyali tarmoqdagi server. 
PSTN
(Public switched telephone network) - umumiy foydalanishdagi telefon 
tarmog'i - bu milliy, mintaqaviy yoki mahalliy telefon aloqa operatorlari tomonidan 
boshqariladigan, umumiy foydalanishdagi telekommunikatsiya infratuzilmasi va 
xizmatlarini taqdim etadigan dunyo bo'ylab simli infratuzilma orqali ovozli 
ma’lumotlarni uzatadigan telefon tarmoqlarining majmuasidir. 
Uchunchi avlod mobil aloqa tarmoqlari 
3 avlod mobil aloqa tarmoqlari 2000-2010 yillar oralig’ida dunyo miqyosida 
keng foydalanildi va ularda foydalanilgan terminallar smartfonlar deb nomlandi. 1 
va 2 avlod taqdim etgan xizmatlarga qo’shimcha video qo’ng’iroqlar ham ushbu 
avlod tomonidan qo’llab quvvatlandi. Aloqa almashish tezligi juda tez, qo’shimcha 
xizmatlari ko’paygan va mobil TV xizmatlarini o’zida jamlagan 3G tarmoqlari 1.6-
2.0 GHz chastota diapozonida ishlaydi. Bunday mobil aloqa tarmoqlarining
o’tkazish polosasi 100Hz va keng polosali qaramli tarmoq ham deb nomlanadi.
CDMA (Code Division Multiple Access), UMTS (Universal Mobile 
Telecommunications System) va EDGE (Enhanced Data Rates for GSM Evolution) 
standart texnologiyalarga asoslangan 3G avlod mobil aloqa tarmog’ining ma’lumot 
uzatish tezligi soniyasida 144kb/s –2Mb/s tezlikni qo’llab quvvatlaydi.

---

Qo’shimcha qilib 3G tarmog’ida xavfsizlik masalalari juda puxta echilgan, 
video konferensiya, 3 o’lchmli (D) o’yin xizmatlarini o’zida jamlagan bo’lsa, 3G 
litsenziyasi juda qimmat, 3G tarmoq infratuzulmasini qurishda qiyinchiliklar 
mavjud, yuqori o’tkazish qobiliyatini talab qiladi hamda 3G tarmog’ini qo’llab 
quvvatlovchi mobil telefonlari (smartfonlar) ning narxi qimmat.
6-rasm. 3G mobil tarmoqlari arxitekturasi 
Uchinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari UMTS (Universal Mobile 
Telecommunications System) va WCDMA (Wideband Code Division Multiple 
Access) standartlariga asoslangan bo’lib, 3G tarmog’i EU (User Equipment), VLR, 
HLR, GGSN (Gateway GPRS (General Packet Radio Service) Support Node), 
GMSC (Gateway Mobile Switching Center), SGSN (Serving GPRS Support Node), 
RAN (Radio Access Network) va MSC (Mobile Switching Center) elementlarini o’z 
ichiga oladi.
UMTS
– universal mobil telekommunikatsiya tizimi GSM standarti asosida 
ishlab chiqilgan uchinchi avlod mobil aloqa tizimi hisoblanadi. 3G tarmog'i tezroq 
elektron ma'lumot uzatish tezligini 384 kbit / s dan yuqori tezlikni taklif qiladi, bu 
foydalanuvchilar tez-tez katta fayllarni yuklab olishiga imkon beradi. Unda 5 MHz 
kanal o'tkazish qobiliyati mavjud bo’lib, o'tkazish qobiliyatidan foydalangan holda 
bir vaqtning o'zida 100 dan ortiq ovozli qo'ng'iroqlarni qabul qilish imkoniyatini 
qo’llab quvvatlaydi yoki u asl formatida 2 Mbit/s gacha tezlikda ma'lumotlarni uzata 
olish qobiliyatiga ega. 
WCDMA
– GSM standartiga asoslanmagan, kanallarni ajratish jarayoni 
CDMA texnologiyasiga asoslangan 3 avlod mobil aloqa tarmog’i texnologiyasi 
hisoblanadi. Ta’kidlanganidek keng polosali CDMA bu uchinchi avlod (3G) simsiz 
standart, ovoz va ma'lumot uchun bitta 5 MHz kanalidan foydalanadi va dastlab 384 

---

kbit/s gacha tezlikni taqdim etadi. WCDMA AQShda AT&T va T-Mobile 
tomonidan ishlatiladigan 3G texnologiyasi hisoblanadi. 
GPRS
- bu 2G va 3G uyali aloqa tarmog'ining global aloqa tizimidagi 
ma'lumotlarni paketli kommutatsiya qiladigan uyali aloqa standarti. GPRS avvalgi 
CDPD va i-mode paketli kommutatsion uyali texnologiyalarga javoban Evropa 
Telekommunikatsiya Standartlari Instituti tomonidan tashkil etilgan. 
GMSC
- bu MSCning maxsus turi bo'lib, u mobil tarmoqdan tashqarida 
qo'ng'iroqlarni marshrutlash uchun ishlatiladi. Har doim mobil abonenti tashqi 
tarmoq foydalanuvchisi bilan o’zaro qo'ng'iroq qilganida qo'ng'iroq GMSC orqali 
amalga oshiriladi.
SGSN
– GPRS qo'llab-quvvatlaydigan tuguniga xizmat ko'rsatish jarayoni 
tushuniladi va u GPRS-ga asoslangan 2G va 3G tarmoqlarida muhim tarmoq 
komponenti hisoblanadi.
SGSN shuningdek ma'lumot paketlarini o'z xizmat doirasi hududidagi mobil 
stantsiyalar orasida etkazib berish uchun javobgar tarmoq elementi hisoblanadi. 
Uning vazifalari paketlarni marshrutlash va uzatish, harakatchanlikni boshqarish 
(biriktirish / ajratish va joylashishni boshqarish), mantiqiy aloqani boshqarish, 
autentifikatsiya va zaryadlash vazifalarini bajarishni o'z ichiga oladi. 
RAN
- radio kirish tarmog'i mobil telekommunikatsiya tizimining bir 
qismidir. Kontseptual ravishda, u uyali telefon, kompyuter yoki masofadan 
boshqariladigan har qanday mashina kabi qurilmalar orasida joylashgan va uning 
yadro tarmog'iga ulanishni ta'minlaydi, 6-rasm. RAN radiostantsiyalar orqali 
resurslarga 
kirishni 
(foydalanishni) 
ta'minlaydi 
va 
ularni 
boshqarishni 
muvofiqlashtiradi.
GGSN
- ba'zan simsiz marshrutizator sifatida ham nomlanuvchi GGSN 
tarmoq elementi, xizmat ko'rsatuvchi GPRS qo'llab-quvvatlash tarmog’i (SGSN) 
bilan uyali aloqa foydalanuvchilarni Internetga va IP protokoliga asoslangan 
ilovalarga ulanishini ta’minlaydi. GGSN mobil foydalanuvchilar tomonidan 
kiruvchi ma'lumot trafigini o'zgartiradi va tegishli tarmoqqa uzatadi yoki aksincha. 
ISDN
(Integrated Services Digital Network) - umumiy foydalanishdagi 
telefon tarmog'ining an'anaviy kanallar orqali ovozli, video, ma'lumotlar va boshqa 
tarmoq xizmatlarini bir vaqtning o'zida raqamli uzatish uchun aloqa standartlari 
to'plamidir. 
To’rtinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari 
2000 yildan oldi to’rtinchi avlod mobil texnologiyalarini rivojlantirish va 
joriy etish masalalari boshlangan bo’lsa, birinch marta 2009 yilning oxirida 
Stokgolm va Oslo shaharlarida TeliaSonera operatori 4G tarmog’ini ishga tushirdi. 
Undan keyin dunyoda Finlandiya ikkinchilardan bo’lib, 4G tarmog’ini ishga 

---

tushirdi. 4G tarmog’ida ma’lumot uzatish tezligi 100Mb/s-1Gb/s gacha etishi 
mumkin. Shuningdek, 1G-3G mobil tarmoqlari qo’llab quvvatlagan barcha 
xizmatlariga qo’shimcha mobil multimedia, global mobillilik, integrasiyalangan 
simsiz yechimlar, shaxsiylashtirishlgan xizmatlar va boshqa xizmatlar to’plamini 
qo’llab quvvatladi.
4G tarmoqlari 2GHz -8GHz chastota diapozonida ishlaydi va polosa kengligi 
100MHz teng. Ma’lumot uzatish tezligi juda yuqori va IP texnologiyasini to’liq 
qo’llab quvvatlaydi. Batariya quvvati talab dajarasida ishlay oladigan 4G 
smartfonlar orasidagi axborot xavfsizligi darjasida yuqori va xizmat ko’rsatish sifafi 
(QoS) talab darajasida.
7-rasm. 4G mobil tarmoqlari arxitekturasi 
4G mobil aloqa tarmoqlari 3G avlod tarmoqlari kabi ikki standart asosida 
ishlab chiqildi: WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) va 
LTE (Long-term evolution). Dunyoda ba’zi mamlakatlar 4G tarmog’ini WiMAX 
texnologiyasi va ba’zilari LTE texnologiyasi asosida qurib kelmoqda.
WiMAX texnologiyasi 2001 yilda birinchi marta ishga tushurilgan bo’lib, 
simsiz keng polosali aloqa texnologoiyasi IEEE 802.16e standartlari to’plami 
asosida ishlab chiqilgan va OFDMA (Orthogonal Frequency Division Multiple 
Access) texnologiyasiga asoslangan ushbu standart asosida ma’lumot uzatish tezligi 
soniyasiga 12Mbit/s yetadi. LTE tarmoqlarining asosiy elementlari haqida qisqacha 
ma’lumot keltirib o’tamiz. 
UE
(User Equipment) – Universal Mobil Telekommunikatsiya Tizimi va 
3GPP Long Term Evolution-da foydalanuvchi uskunasi to'g'ridan-to'g'ri oxirgi 
foydalanuvchi foydalanadigan aloqa vositasi hisoblanadi. Bu qo'lda ishlaydigan 

---

telefon, mobil keng tarmoqli adapter bilan jihozlangan noutbuk yoki boshqa har 
qanday oxirgi qurilma bo'lishi mumkin. 
EPC 
(Evolved Packet Core) - LTE tarmog’inig yadrosi bo’lib, u quyidagi 
funktsiyalarni bajaradigan tarkibiy qismlardan iborat: harakatchanlikni boshqarish, 
autentifikatsiya, xizmat ko'rsatish sifati, IP-paketlarni yuklash va yuklab olishni 
marshrutlash, IP-manzilni ajratish va boshqalar. 
MME
(Mobility Management Entity) – UE va EPC o'rtasidagi, shuningdek 
eNodeBs va EPC o'rtasidagi signal almashishlarni boshqaradi. MME tomonidan 
amalga oshiriladigan signalizatsiya masalan NAS (Not Non Stratum) jarayonini 
boshqaradi. MME eNodeB-ga S1-AP interfeysi orqali ulanadi va autentifikatsiyani 
amalga oshiradi. U HSS-ga ulanadi va tarmoqqa ulanishga harakat qilayotgan 
abonent uchun autentifikatsiya ma'lumotlarini talab etadi. Shuningdek MME 
quyidagi vazifalarni bajaradi: 
-
Autentifikatsiya - UE va HSS o'rtasida autentifikatsiya ma'lumotlarini 
almashish orqali tarmoqqa autentifikatsiya qilish imkoniyatini beradi. 
- Mobililikni boshqaradi - abonentning tarmoq ichida yoki tarmoqlar ichida 
harakatchanligini ta'minlaydi. 
- Joylashuvni yangilash - abonentning tarmoq ichidagi joylashuvini va hozirgi 
holatini kuzatib boradi. 
- Uzatishni qo'llab-quvvatlash - eNodeB-lar o'rtasida ma'lumot almashish 
imkoniyatini beradi (S1 interfeysida uzatish uchun).
SGW
(Serving Gateway) – qo'shni eNodeBs stansiyalari orasida marshrutlash 
vazifasini bajaradi va ular o'rtasida ma'lumot almashish uchun langar kabi 
harakatlanadi va barcha foydalanuvchilar ma'lumotni paketlar ko’rinishida 
marshrutlaydi. S-GW shuningdek LTE va boshqa CS tarmoqlari o'rtasida 
harakatchanlikni boshqaradi.
PGW
(Packet Data Network Gateway) –UEning tashqi tarmoqlariga 
ulanishini ta'minlaydi, PGW tarmoq elementi UE (foydalanuvchi terminali) uchun 
trafikni chiqish va kirish nuqtasi sifatida ishlaydi.
PGW foydalanuvchilar o’rtasida paketlarni filtrlash, hisob kitoblarni qo'llab-
quvvatlash, paketni qonuniy ushlab qolish va filtrlash orqali foydalanuvchi 
tomonidan qo'llaniladigan siyosatni boshqarish bilan shug'ullanadi. Shuningdek, u 
P-GW ning yana bir muhim roli - 3GPP va WiMAX va 3GPP2 (CDMA 1X va 
EvDO) kabi 3GPP bo'lmagan texnologiyalar o'rtasidagi harakatlanish uchun ham 
langar vazifasini o'taydi. 
HSS
(Home Subscriber Server) - foydalanuvchilar va obunalar to'g'risidagi 
ma'lumotlarni o'z ichiga olgan markaziy ma'lumotlar bazasi. HSS funktsiyalari 
harakatchanlikni boshqarish, qo'ng'iroq va sessiyalarni tashkil etishni qo'llab-
quvvatlash, foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilish va foydalanishni avtorizatsiya 

---

qilishni o'z ichiga oladi. HSS shuningdek 2G va 3G tarmoqlari uchun uy manzilini 
ro'yxatga olish kitobi (HLR) va Autentifikatsiya markazi (AuC) ga asoslanadi. 
LTE texnologiyasi asoslangan GSM standartiga asoslangan 4G tarmoqlari 
IEEE standartlash qo’mitasining GSM/EDGE va UMTS/HSPA standartlari to’plami 
asosida quriladi. Taqqoslaganda LTE tarmoqlarining o’tkazish qobiliyati WiMAX 
tarmoqlariga qaraganda ancha yuqori,100MHz va 40MHz mos ravishda. 
Shuningdek, harakatlanish tezligi LTE 450-500km/soat bo’lsa, WiMAX 120 
km/soatni qo’llab quvvatlaydi. Quyidagi 1-jadvalda mobil aloqa avlodlarining 
imkoniyatlari keltirilgan.
1-jadval. 
WiMax va LTE texnologiyalarning imkoniyatini ko’rib chiqamiz 

---

Beshinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari 
Beshinchi avlod mobil aloqa texnologiyasi – tzelekommunikatsiya sohasida, 
5G uyali aloqa kompaniyalari tomonidan 2019 yilda global miqyosda tarqalishni 
boshlagan uyali aloqa tarmoqlari uchun beshinchi avlod texnologiyasi hisoblanadi. 
Bugungi kunda yuqori tezliklarda ma’lumot uzatish va boshqa ko’plab 
imkoniyatlarni qo’llab quvvatlovchi zamonaviy 4G aloqa tarmoqlarining davomchi 
sifatida 5G tarmoqlari rivojlantirilmoqda.
Bugungi kunda Janubiy Koreya, Xitoy va AQSh 5G texnologiyasini yaratish 
va joriy etish bo'yicha dunyoda etakchi mamlakatlar hisoblanadi va 5G 
tarmoqlarining ba’zi xizmatlarida foydalanish yo’lga qo’yilmoqda. Butun dunyo 
bo'ylab operatorlar, shu jumladan AT&T Inc., KT Corp va China Mobile, beshinchi 
avlod (5G) simsiz texnologiyasini to’liqligicha yaratish va joriy etishga intilmoqda. 
5G aloqa tarmoqlari 100Gbit/s tezlikda ma’lumot uzatish imkoniyati qo’llab 
quvvatlaydi, bu degani 4G texnologiyasi taqdim etayotga mavjud tezlik bilan 
taqqoslaganda 100 marta katta tezlik degani.
8-rasm. 2G, 3G va 4G avlodlarining arxitekturasining qiyosi 

---

9-rasm. Beshinchi avlod mobil tarmoqlari arxitekturasi 
Oldingi mobil aloqa avlodalaridan farqli 5G tarmoqlari 1G-4G bo’lgan barcha 
turdagi xizmatlarni ajoyib sifat darajasida va uzatish tezligida qo’llab quvvatlaydi. 
Ko’plab xizmatlarni integrasiya qiladi hamda mavjud fizik ob’ektlarning ko’plari 
5G tarmoqlari dasturish ko’risnishda ishlab chiqilgan. 5G tarmoqlari orqali barcha 
simsiz: sputnik aloqa, Wi-Fi, Wi-Max va simli aloqa xizmatlaridan foylanish 
mumkin. 5G tarmoqlari uchun chastota diapazoni ikki to'plamda orqali belgilanadi 
(1) chastota diapazoni LTE chastota diapazonini o'z ichiga olgan 450MHs – 6 GHz 
oralig’ida va (2) chastota diapazoni 24, 25GHz - 52,6GHz oralig’i.
Beshinchi avlod mobil aloqa tarmoqlarini dunyo miqyosida keng joriy yetish 
bilan birga, 5G tarmoq foydalanuvchilari soniyasiga gigabit ma’lumot uzatish 
imkoniyatiga ega bo’lishadi, 3D formatda online kino ko’rishlari, sensor 
texnologiyalari keng joriy etish imkoniyati, smart home, smart city, 
avtomatlashtirilgan sanoat, o’z o’zini boshqaruvchi aqlli ob’ektlar, aqlli tibbiyot, 
aqlli transport, uchuvchisiz boshqariluvchi dronlar, aqlli elektr tarmoqlari, IoT 
xizmatlari, mashina-mashina aloqasi, gologramma, va boshqa telekommunikatsiya 
xizmatlariga ega bo’lishadi, 10-rasm. 

---

9-rasm. Beshinchi avlod qo’llab quvvatlaydigan mobil xizmat turlari 
2-jadval. 
Mobil aloqa avlodlarining imkoniyatlari 

---