Вапаев Рустамнинг

18. Иродавий хислатлар
Барча руҳий жараёнларнинг ва умуман шахснинг муҳим хусусияти - ихтиёрсиз ва ўзбошимчалик. Ихтиёрсиз фаолият инсоннинг олдиндан ниятисиз юзага келади, у ҳар қандай ташқи сабаблар туфайли келиб чиқади ва онгли ҳаракациз амалга оширилади. Ўзбошимчалик билан фаолият бизнинг ниятимиз билан, олдиндан қўйилган мақсад билан содир бўлади.
Ихтиёрсиз ва ихтиёрий фаолият диққатда, диққат ва бошқа билиш жараёнлари билан боғлиқ ҳолда намоён бўлади. Шунинг учун ихтиёрсиз ва ихтиёрсиз идрок, ихтиёрсиз ва ихтиёрсиз есда олиб қолиш, ихтиёрсиз ва ихтиёрсиз тасаввур ва бошқалар ўртасида фарқ бор.
Ихтиёрий фаолият бизнинг ниятимизда пайдо бўлади, олдиндан қўйилган мақсад билан бизнинг " мен " имиз билан боғлиқ ва онгли ҳаракат билан давом етади. Ихтиёрий фаолият ихтиёрсиз ҳаракатлардан фарқли равишда доимо маълум мотивлар учун бажариладиган иродавий ҳаракатларнинг асосидир.
Кундалик ҳаётда биз ҳаёт йўлида учраган қийинчиликларни енгиш билан боғлиқ иродавий ҳаракатларни чақирамиз. Илмий психологияда бу ҳодиса мураккаброқ ва ноаниқ деб қаралади.
Иродавий ҳаракат инсоннинг ўз қарори билан амалга оширилади, у онгли ва қасддан. Бу individual қарор ташқи ёки ички зарурат асосида қабул қилинади. Ироданинг ҳар бир ҳаракати аниқ фикрдан олдин бўлиб, хатти-ҳаракатимизнинг муваффақияти мақсад ҳақида аниқ тасаввурга ва биз учун унинг хохиш даражасига боғлиқ. Биз ҳар доим ўз олдимизга мақсад қўйиб, уларга еришиш учун ҳаракат қилсак, йўлда учрайдиган муаммо ва қийинчиликларни енгиб ўцак, Ирода билан шуғулланамиз.
Ироданинг асосий вазифаси ҳаракат ва ҳаракатларни тартибга солиш, инсоннинг еҳтиёжлари, истаклари ва мотивларини бошқаришдан иборат. Шунинг учун иродавий тартибга солиш инсоннинг хатти-ҳаракати ва ҳаракатлари мотивацияси билан чамбарчас боғлиқ. Кучли, барқарор ниятда амалга ошириладиган ўзбошимчалик хатти-ҳаракатлари иродавий тартибга муҳтож емас.
Агар ният жуда кучли бўлмаса, мақсадга еришишдаги тўсиқлар ва қийинчиликларни енгиб ўтиш иродавий куч - инсоннинг жисмоний, интеллектуал ва ахлоқий кучларини сафарбар қиладиган махсус нейропсикик кучланиш ҳолатини талаб қилади. Иродавий ҳаракат ҳаракат ёки фаолиятга қўшимча яратилган рағбат орқали амалга оширилади. Янги мотивларнинг пайдо бўлиши ва яратилишида инсоннинг тасаввури, фаолиятининг маълум еҳтимолий оқибатларини олдиндан кўра билиш муҳим рол ўйнайди. Мисол учун, 28 ёшли француз шифокори Ален Bombard океан бўйлаб ёлғиз кетди денгиз фалокатлари пайтида ўлимларни камайтириш учун одамлар учун ғайриоддий шароитларда тананинг мослашувчанлиги. Унинг фикрига кўра, ўлим кўпинча физиологик сабабларга емас, психологик сабабларга кўра содир бўлади: одамлар очлик ёки ташналикдан емас, балки қўрқувдан ўлади. Shundavisa.va Сафарининг еллик учинчи куни ёлғиз, овқациз, майда резина шиширилган қайиқда кемани куфрда кўрди. Унинг биринчи турткиси, айниқса, кема капитани уни қайиқ билан бирга олиб кетишни таклиф қилгани учун тажрибасини давом еттиришдан бош тортиш еди. Лекин мен фикр олиш: парвоз тўхтатиш натижалари қийматини камайтиради. Ва бомбардимон давом етиш учун қийин қарор қабул қилади.
Бироқ Ирода фақат мақсадга еришиш қобилиятидагина емас, балки бирон нарсадан тийилиш қобилиятида ҳам намоён бўлади. "Буюк Ирода, - деб ёзган еди А. S. Макаренко, - бу нафақат орзу қилиш ва бирор нарсага еришиш қобилияти, балки керакли пайтда ўзингизни бирор нарсадан воз кечишга мажбур қилиш қобилиятидир."
L. Pasteur ёзган еди: "агар илмий ҳақиқатни кашф қилган ишонч ҳосил қилиш учун, сабрсизлик у давлат қилиш учун орзу, ва кун ва ҳафта давомида ўзингизни тия, баъзан йил давомида, ўзингизни зид учун, ўз тажрибаларини рад ҳаракат қилиш, ва фақат барча рақиб фараз ва тахминлар чарчаб ва ташланади кейин кашфиёт ҳисобот учун-ҳа, бу қийин синов бўлади."
Демак, Ирода-инсон хулқ-атвори ва фаолиятини онгли равишда тартибга солиш бўлиб, у мақсадларга еришиш ва қийинчиликларни енгишга қаратилган.
Иродавий ҳаракат босқичлари
Инсон ўз еҳтиёжларини турли ҳаракатлардан иборат муайян фаолият ёрдамида қондиради. Ирода инсоннинг ҳаракат ва ҳаракатларида намоён бўлади. Бироқ, ҳар бир ҳаракат ихтиёрий емас.
Импулсив (ихтиёрсиз) ҳаракат онгли мақсад ва Ирода ҳаракатисиз, шунингдек, мумкин бўлган оқибатларни ҳисобга олмаган ҳолда зудлик билан еҳтиёжни қондиришга олиб келади. Импулсив ҳаракатларга боланинг қўлини ўйинчоққа тутиб туриш ёки болани ғазабга рўпара уриш киради.
Одатий ҳаракатлар ҳам хулқ-атворнинг махсус стереотиписиз амалга оширилади. Одатий ҳаракатлар саломлашиш, ерталаб юзингизни ювиш ва normal ишлаб чиқариш вазифаларини бажаришдир.
Иродавий ҳаракат қуйидаги босқичларга (ёки структурага) ега.
Биринчи босқич-мақсадни белгилаш, яъни ҳаракатнинг кутилаётган ва таклиф етилаётган натижаси. Инсон ўз еҳтиёжларини қондириш мақсадида мақсадлар қўяди. Шундай қилиб, у мақсадга мос келиши ёки келмаслиги мумкин бўлган кўплаб мотивларни тортади. Мотивларнинг "кураш" деб аталиши мавжуд.
Агар мақсад ва мақсад бир-бирига мос келса, унда ироданинг озгина ҳаракати талаб қилинади. Иссиқ ҳавода сузишга бориш ёки узоқ вақт талаб қилинадиган китобни ўқишга кириш учун жиддий ҳаракат талаб қилинмайди. Мақсадни белгилаш қарор қабул қилиш билан тугайди-бошқача емас, балки шу тарзда ҳаракат қилиш ва ҳаракат амалга оширилади.
Иродавий ҳаракатнинг иккинчи босқичи-ақлий режалаштириш-мақсадга қандай ва қандай воситалар билан еришишдир. Воситаларни танлашда жиддий кураш ва мотивлар тўқнашуви ҳам бўлиши мумкин. Талаба имтиҳонни яхши топшириши учун сиз ҳамма нарсани яхши ўрганишингиз ёки cheat варағини тайёрлашингиз ёки уни курсдошдан кўчиришга умид қилишингиз мумкин. Воситаларни танлашда муқаррар равишда жамиятдаги мавжуд хулқ-атвор нормаларини ҳисобга олиш керак. Мақсадга еришиш учун барча воситалар яхши.
Иродавий ҳаракатдаги учинчи босқич-ижро, ҳаракатни содир етиш. Бу босқичда инсон мотивлар зиддиятида бўлгани каби нафақат ички қийинчиликларга, балки мақсадга еришишга тўсқинлик қилувчи турли ташқи қийинчиликларга ҳам дуч келади. Бу босқичда инсон иродасининг кучи ёки заифлиги очиб берилади. Яхши режалар амалга оширилмаса арзон.
Баъзан бир мақсадга еришиш қийин емас ва ҳаракат талаб қилмайди, лекин кўпинча у ҳали ҳам қийинчилик ва тўсиқларни бартараф етиш билан боғлиқ.
Ташқи ва ички – қийинчиликлар ва тўсиқлар икки тури мавжуд. Ташқи тўсиқлар одамга боғлиқ емас, улар ташқи тўсиқлар, бошқа одамларнинг қарама-қаршиликлари, табиий тўсиқлардир. Ички тўсиқлар шахснинг ўзига боғлиқ: бу зарур бўлган нарсани истамаслик, қарама-қарши мотивларнинг мавжудлиги, шахснинг пассивлиги, ёмон кайфият, дўқ-пўписа қилиш одати, дангасалик, қўрқув ҳисси, сохта иззат туйғуси ва бошқалар.
Инсоннинг иродаси унинг мақсад йўлидаги тўсиқ ва қийинчиликларни қанчалик бартараф ета олиши, ўз хатти-ҳаракатини қанчалик назорат қила олиши, ўз фаолиятини муайян вазифаларга бўйсундириши ва ўзига қанчалик устозлик қилиши билан ифодаланади.
Кам ривожланган одамлар қатъият, қатъият кўрсатмайдилар, ўзини тута билмайдилар, хулқ-атвор ва фаолият учун кўпроқ ижтимоий аҳамиятга ега, ахлоқий жиҳатдан асосли мотивлар номи билан оний урушлар бостирадилар. Улар кўпинча кичик қийинчиликлар ва муаммолар қаршисида ҳам чекиндилар.
Ироданинг психиканинг бошқа жиҳатлари билан муносабати
Ирода руҳиятнинг барча томонлари: еҳтиёжлар, қизиқишлар, қобилиятлар, дунёқараш, еътиқодлар, фикрлаш жараёнлари, ҳис-туйғулар билан чамбарчас боғлиқдир.
Агар бирор kishi, масалан, ўз ҳаракатларининг тўғрилигига чуқур ишонч ҳосил қилса, унда улар максимал Ирода саъй-ҳаракатларини амалга оширишлари ва катта қийинчиликларни енгиб ўтишлари мумкин. Кучли иродали одамлар кўпинча юқори идеаллари ва чуқур манфаатларини бор. Мисол учун, бу улар Малй театри ажойиб рассом А. A. Острузҳев еслайман қандай: "агар театр севиш керак қанча ва Ирода сиз мукаммал актёр касб егаллаш керак, санъат контрендикедир жисмоний ногирон қарамай... Острузев театрга келганидан ўн йил ўтиб, оғир хасталик оқибатида у ешитиш қобилиятини йўқотди. "Мен саҳнага чиқаман ва йўқ Сўроқни ешитишим мумкин, - деди у, - худди жим чўлда қолгандекман... ожиз еканингни билганингда саҳнага қандай чиқасан? Сиз бирдан бир сўзни унутасиз деб даҳшатга тушасиз-уни унутасиз ва ҳеч ким, ҳеч ким сизга ёрдам бера олмайди, саҳнада!"Йўқ, у даволанмаган, лекин ҳали кўп йиллар давомида у Малй театри саҳнасида юраги учун қадрли бўлиб қолди, ўртоқ санъаткорлардан кўра ролларни тайёрлашга уч баробар кўпроқ куч ва куч сарфлади. У ўз ролларини емас, балки барча шерикларининг ролларини ўз чизиқларини бой бермаслик ва улар билан саҳна мулоқотини ўтказиш учун тўлиқ ўрганган."
Ҳис-туйғулар иродасига икки marta таъсир кўрсатади: улар уни мустаҳкамлаш мумкин, лекин улар ҳам уни заифлаштириш мумкин. Ижобий ҳис-туйғулар кўп ҳолларда иродани мустаҳкамлайди, салбий еса уни заифлаштиради. Иродали инсон ўз ҳис-туйғуларини назорат қила олади ва ўзлаштиради.
Ирода характер билан чамбарчас боғлиқ. Лекин Ирода ва характер бир хил нарса емас. Ирода, аввало, характернинг мустаҳкамлиги, унинг мустаҳкамлиги, қатъияти, қатъияти, қатъияти, мақсадга мувофиқлиги билан бевосита боғлиқ. Биз: "кучли характерга ега бўлган kishi."
Лекин характер ўз кучи билан тугамайди; бу кучни йўналтирувчи мазмунга ега. Характер шахснинг ана шу хусусиятлари ва самарали муносабатларини, унинг йўналганлигини ўз ичига олади, бу еса ироданинг турли шароитларда қандай фаолият кўрсатишини белгилаб беради. Иродавий ҳаракатларда характер, бир томондан, шаклланади, иккинчи томондан-намоён бўлади.
Бу ҳаётда руҳиятимизнинг бошқа фазилатларидан қандай фойдаланишимиз иродамизга боғлиқ. Инсон жуда истеъдодли бўлиши мумкин, лекин агар у заиф иродага ега бўлса, у ўз истеъдодини ишлатмайди ва ҳаётда ҳеч нарсага ериша олмайди. Ироданинг қиймати, бизга маълумки, унинг нимага қаратилганлигига боғлиқ емас. Кучли Ирода, масалан, мақсадга еришиш йўлида иккиланмасдан, бошқалар ҳисобига ҳаётда олға интилувчи қаровчи бўлиши мумкин. Кучли иродали жиноятчи айниқса хавфлидир.
Ирода муаммоси психологиядаги енг мураккаб муаммолардан биридир. Унинг тадқиқотлари узоқ тарихга ега, ироданинг моҳияти ҳақида турли хил илмий ғоялар, унинг ривожланиши ва инсоннинг умумий руҳий қиёфасидаги ўрнини тушунишга турли ёндашувлар мавжуд.
V. A. Иванников, "иродавий тартибга солиш психологик механизмлари"монографияси муаллифи(1998), иродавий муаммони ҳал қилиш учун турли илмий ёндашувларни таҳлил, кўплаб рус психологлар қўшма саъй-ҳаракатлари ишлаб чиқилган ва психологик билим, бу соҳада тадқиқотлар янада ривожлантириш учун яхши асос бўлган биринчи marta муҳим қоидаларини шакллантириш, деб қайд:
Ирода инсоннинг ижтимоий ва тарихий тараққиёти маҳсулидир. Унинг шаклланиши меҳнат фаолиятининг пайдо бўлиши ва ривожланиши билан боғлиқ.
Шунинг учун Ирода туғма ёки генетик берилган хусусият емас, балки реал инсон фаолиятида ҳаётда шаклланади, бу еса маълум иродавий сифат ва иродавий тартибга солиш кўникмаларини талаб қилади.
Иродани тарбиялаш жамоада биргаликдаги фаолият орқали амалга оширилади ва еҳтиёжлар, ижтимоий аҳамиятга молик қадриятлар ва мақсадлар, инсоннинг дунёқараши ва еътиқодлари ҳамда зарур шахсий фазилатлар тизимини шакллантириш билан боғлиқ.
Ироданинг ривожланиши тафаккур, тасаввур, ҳиссий ва мотивацион - семантик соҳанинг ривожланиши, онг ва ўз-ўзини англашнинг, умуман шахснинг ривожланиши билан чамбарчас боғлиқдир.
Бирламчи иродавий ҳаракат-шахс томонидан ижро учун белгиланган ва қабул қилинган ҳаракатдир. Шунинг учун иродавий тартибга солиш шахсий тартибга солиш даражаси ва шахсий характерга ега бўлган иродавий ҳаракатдир.
Иродавий тартибга солиш-бу инсоннинг ташқи дунё, уларнинг қадриятлари ва имкониятлари ҳақидаги билимлари билан воситалашган онгли тартибга солиш бўлиб, улар асосида ўз фаолиятининг оқибатларини олдиндан кўра билиш ва баҳолаш амалга оширилади.
Ёш ўқувчиларда иродани ривожлантириш
Ирода инсоннинг реал ҳаёти шароитида тарбияланади ва бу жараён бизнинг туғилишимиздан бошланади. Бола иродасининг ривожланиши жамият еҳтиёжлари ва нормаларидан келиб чиққан ҳолда катталар талабларини бажариш билан боғлиқ. Талаблар даражаси қанчалик юқори ва уларни тақдим етишнинг аниқлиги ва изчиллиги-инсоннинг ёш ва individual имкониятлари доирасида, албатта-таълим натижалари қанчалик аҳамиятли ва ишончли бўлса.
Мактабга кириш ихтиёрий хулқ-атвор ва ироданинг ривожланишида муҳим босқич ҳисобланади. Ўқувчининг иродали хатти-ҳаракати болага янги ва жиддий талаблар қўядиган тарбиявий тадбирлар таъсири остида катта даражада ривожланади. Ўқув фаолияти ихтиёрсиз билиш жараёнлари - ихтиёрсиз идрок, ихтиёрсиз хотира, ихтиёрсиз диққат ва бошқалар ривожланишига ёрдам беради. Мактабда боланинг хулқ-атворини бошқариш қобилияти шаклланади: у хоҳлаган ишини қилиши керак. Уйда ҳам уй вазифасини бажариш учун бола ўйин ўйнаш, юриш, қизиқарли телекўрсатув томоша қилиш ва ҳоказолардан воз кечиши керак. Лекин бола нима учун буларнинг баридан воз кечиши кераклигини ҳар доим ҳам тушунавермайди.
Ўқув фаолиятида ўзбошимчалик билан хулқ-атвор фақат катталар талаблари асосида шаклланмаслиги, уни ўқув фаолиятининг ўзи рағбатлантириши лозим. Боланинг мактабда ўқиши бошланганидан бошлаб, бу таълим фаолияти унинг учун шахсий маънога ега бўлиши керак: у учун қизиқарли бўлиши керак ва у нима учун шахсан бунга муҳтожлигини тушуниши керак.
Маълумки, иродавий ҳаракат инсоннинг ўз қарори билан амалга оширилади, у онгли, қасддан ва мақсадга мувофиқ бўлади. Бошланғич синф ўқувчиси кўпинча ўқув фаолиятининг мақсадини тушунмайди, шунинг учун у етарли емас ва унинг нияти асосида емас, балки, албатта, таълим бериш маъносини тушунадиган катталарнинг хоҳиш-иродаси билан амалга оширилади, лекин у ўрганадиган емас, балки бола.
Албатта, Ирода тўсиқ ва қийинчиликларни енгиш билан боғлиқ, аммо бу тўсиқларни бартараф етиш учун нима қилиш керак – катталарнинг кўрсатмаларини, талабларини бажариш ёки қизиқарли муаммони ҳал қилиш, ёзишни, ўқишни ўрганиш. Ўрганишда муқаррар бўлган қийинчиликлар, бошқа ҳар қандай фаолиятда бўлгани каби, ёш талаба учун ҳам шахсан аҳамиятга ега бўлиши керак; уларни бартараф етиш, у кучли, ақлли, муҳимроқ ва етук ҳис қилиши керак. Қийинчиликларни бундай енгиш ўз-ўзини ҳурмат қилиш ва ўз-ўзини ҳурмат қилиш туйғусини ривожлантиришга ёрдам беради: мен ўрганишни истаганим учун ўқийман ва ўқимайман, чунки мен мажбурман, шунинг учун талаб қиламан.
Лекин бир счоолчилд бундай ички ўрнини етиштириш учун, катталар сабр-тоқат, бир пода бор, ва, енг муҳими, бир истаги бор керак. Катталарга раҳбарлик қилиш боланинг иродасини ривожлантириш учун зарур, улар иродавий ҳаракат қилишни ўрганадиган болалар фаолиятини ташкил етиш мактаб ўқувчиларининг иродасини тарбиялашнинг асосий йўлидир. Лекин шу билан бирга педагогик еътиборни боланинг ўз ихтиёрий фаолиятини ривожлантиришга, бу фаолиятни ўқув фаолияти билан йўналтириш ва рағбатлантиришга қаратинг.
Болалар ёзувчилари ким учун ва ким ҳақида ёзаётган болалар психологиясидан яхши хабардор. Шундай қилиб, Н. Носов "Витя Малеев мактабда ва уйда" ҳикоясида ёш ўқувчилардаги Ирода ҳақидаги ғояларда қандай чалкашликлар борлигини кўрсатди: улар ҳақиқатан ҳам кучли бўлишни хоҳлашади, лекин буни қандай қилишни билишмайди.
Мактабнинг 7-8-синфларида ўсмирлар ўз-ўзини тарбиялаш билан тизимли ва мақсадли шуғуллана бошлайдилар. Бу еркаклар учун, айниқса, тўғридир, улар орасида еркеклик ideal бошқа одамларни баҳолаш мезонларини ишлаб асосий идеаллари бирига айланади. Ўсмирлар саргузашт ва романтик филмлар ва тегишли адабиётларни севадилар, чунки уларда еркаклик, жасорат, характер ва Ирода зарур фазилатларига ега бўлган белгилар учраб туради. Ўсмирлар бу белгиларни Реал ҳаётда тақлид қилишга, улар томонидан яратилган ўйин ва вазиятларда китоблардаги Ўқилган ёки филмларда кўрилган саҳналарни кўпайтиришга ҳаракат қиладилар. Бу, айниқса, 11 ва 13 ёшдаги ёшлар учун хосдир. Катта ўсмирлик даврида кўпгина ўғил болалар зарур иродали шахс хусусиятларини ўз-ўзини ривожлантириш билан шуғуллана бошлайдилар. Улар учун катта ёшдаги ўртоқлари-йигит ва катта ёшдаги еркаклар тақлид объекти бўладилар. Улар билан компанияларда ўсмир Ирода намоён бўлишини талаб қиладиган ҳолларда иштирок етади.Замонавий ўсмирлар кучли иродали шахс хусусиятларини ривожлантириш учун жуда кенг тарқалган йўли жисмоний куч ва хавф кўп жалб sport билан шуғулланиш емас, фавқулодда куч ва жасорат талаб ўша каби. Бу бокс бор, кураш, оғир атлетика, ва хоккей. Кучли иродали шахсий фазилатларни ривожлантириш учун бошида sport фаолияти кўплаб турлари касалларга бўлиш, баъзи ўсмирлар кейин юқори натижаларга еришиш учун улар билан шуғулланиш давом етмоқда. Шу туфайли муваффақиятга еришиш мотиви самарали ривожланган.Катта ёшдаги одатий, жисмоний тарбия ва sport синфларига айланиб, баъзан соғлиқ ва самарадорликни сақлашнинг самарали воситасига айланади ва бу машғулотлар давомида дастлаб шаклланган ва мустаҳкамланган шахснинг фойдали иродавий сифатлари, кейин бошқа фаолиятга, хусусан, professional ишларга ўтади ва муваффақиятга еришиш мотивацияси билан бирга амалий натижаларга еришади. Ўсмирда иродали шахс хусусиятларининг ривожланишида маълум кетма-кетлик мавжуд. Бошида асосан динамик жисмоний сифатлар ривожланади. Бу реаксия кучи, тезкорлиги ва тезлигидир. Сўнгра катта ва узоқ давом етадиган юкламаларга бардош бериш қобилияти билан боғлиқ сифатлар ривожлантирилади: чидамлилик, чидамлилик, сабр-тоқат ва қатъиятлилик. Бунга диққатни жамлаш, консентрация ва самарадорлик каби мураккаб ва нозик иродавий сифатларни шакллантириш амал қилади. Барча иродавий сифатлар ривожланишининг умумий мантиқини қуйидагича ифодалаш мумкин: ўз-ўзини бошқариш, саъй-ҳаракатларни жамлаш, оғир юкламаларга бардош бериш ва чидаш қобилиятидан фаолиятни бошқариш, унда юқори натижаларга еришиш. Бу мантиққа кўра иродавий сифатларни ривожлантириш усуллари ўзгартирилиб такомиллаштириб борилмоқда. Бошида ўсмир уларни бошқа одамларда шунчаки ҳавас қилади, бу фазилатларга ега бўлганларга яхши ҳавас қилади (10-11 ёшда). Шунда ўсмир ўзида шундай сифатларга ега бўлиш истагини еълон қилади (11-12 ёш) ва, ниҳоят,уларни ўз-ўзини тарбиялашга киришади (12-13 ёш). Ўсмирларда иродали ўз-ўзини тарбиялашнинг енг фаол даври 13 ёшдан 14 ёшгача бўлган ёш ҳисобланади.
Бир жинсли катталарга хос бўлган фойдали шахс хусусиятларини ривожлантириш истаги нафақат ўсмир ўғил болалар учун, балки ўсмир қизлар учун ҳам хосдир. Бироқ ўғил болалардан фарқли равишда қиз болаларда иродали кишиларга ўхшаш ўзига хос шахс хусусиятларининг ривожланиши бошқача йўлдан боради. Улар учун тегишли фазилатлар шаклланган ва собит бўлган бундай тадбирлар кўпинча ўқитувчилик, турли хил санъат дарслари, уй иқтисодиёти, шунингдек, аёллар спортидир. Ўсмир қизлар, айниқса, ўқишларида муваффақият қозонишга ҳаракат қиладилар, муваффақиятга еришмаган мактаб предметларини кўп бажарадилар.
Ўғил ва қиз болалар ўртасидаги бу гендер-рол фарқлар улар катталар каби билан шуғулланиш керак бўлади, фақат бундай фаолиятида қатъият ва самарадорлигини ривожлантириш, деб аслида ҳисса қўшади.