«Valeologiya asoslari»

2. Inson immun tanqislik virusi

OITS ni keltirib chiqaruvchi viruslar kasallik qayd qilingandan 3 yil keyin aniqlangan. OIV ning ikki shtammi mavjud. OIV-1 shtammi AQSH da, Evropada va Markaziy afrikada tarqalgan. OIV-1 ga o‘xshab ketuvchi OIV-2 shtammi /afrbiy Afrikada topilgan. Amerikada OIV-2 ning 64 holati qayd etilgan. Inson immun tanqislik virusi retroviruslar oilasiga kiradi. Virus ichida ikkita bir hil RNK zanjiri bor, ularning ikkalasi ham tarkibida OIV inomi, shuningndek ayrim strukturaviy oqsillar va fermentlar (teskari transkriptaza, yoki revertaza, integraza va proteaza) mavjud. Virion yuzasida jp 120 oqsili molekulalari bor bo‘lib, ular hujayralarning tashqi retseptorlari bilan bog‘lanish qobiliyatiga ega. Istalgan hujayra OIV nishoniga aylanishi mumkin, ammo insonning T-limfotsitlari ko‘proq xavf ostida.

OIV-1 va OIV-2 virion usti oqsillari tuzilishi bilan farq qiladi.
1984 yilda OIV inson hujayralariga SD 4 retseptorli oqsil bilan bog‘lanib kirishi isbot qilingan. Bu oqsil T-helper (ular SD 4 limfotsitlari, deb ham ataladi) lar, deb ataluvchi limfotsitlarning tashqi hujayraviy membranalarida bo‘ladi. Ammo zararlanish uchun buning etarli emasligi o‘rnatildi. Hech bo‘lmaganda bitta faqat inson tanasida uchrolvchi, hali o‘rnatilmagan omil (koretseptor) zarur. Undan tashqari, OIV ustki oqsillar bilan bog‘lanishi va hujayraning zararlanishiga yordam beruvchi yangi retseptor-oqsillar topilmoqda.
Zararlanish jarayoni bir necha bosqichdan iborat. Hujayra membranalari va virion birlashgach, virion ichidagi modda hujayra ichiga o‘tadi. Keyin virusli revertaza virusli RNK dag matritsa sifatida foydalanib shunga mos ikki spiralli DNK fragmentini sintezlaydi va hujayra inomiga o‘rnashib provirusni hosil qiladi. OIV yoki boshqa antigenlar bilan faollashtirilgan provirusli limfotsit ko‘paya boshlaydi va OIV ning ko‘plab nusxalarini yaratadi.
OIV ning ko‘payish tezligi juda katta-zararlangan inson tanasida kuniga 10 mlrd yangi virionlar hosil bo‘ladi. Ular yangi limfotsitlarni zararlaydilar va virusning replikatsiya sikli takrorlanadi. Virusning jadal ko‘payishi natijasida SD 4 limfotsitlar nobud bo‘ladi. Immun tizimi T-limfotsitlarni ko‘p ishlab chiqqani bilan, ularning qondagi qiymati keskin kamayib boradi.
Bunda butun immun tizim ishi buziladi, natijada inson turli infeksiyalarga nisbatan qarshi kurashuvchanligini yo‘qotadi va u saraton kasaliga yo‘liqishi mumkin.