«Valeologiya asoslari»

2. Jismoniy mashqlarning energetik qiymati.
Bir tadqiqot materiallari asosida 81,8% talabalarda jismoniy tarbiya va sportning aqliy mehnatga ijobiy ta’siri qayd etilgan. Sport mashg‘uloti insonning ichki-bioximik va biofizik «dunyo» sini tubdan o‘zgartiradi. Deyarli barcha funksional xusu-siyatlar va tana sifatlar, hatto mushaklar, asab hujayralari, ichki organlarning hujayraviy tuzilmalari o‘zgaradi.
Katta yoshdagi sportchilar harakat faoliyatini tejamliligi 1 metr yo‘l «qiymati» orqali ifodalanadi.
Tejamlilik energetik, kislorodli, pulsli bo‘lishi mumkin. 1 metr yo‘lning eng kichik qiymati yurganda (0,8-0,9 kal min) kislorodli-velosiped haydaganda, pulsli-yurganda, chang‘ilarda uchganda bo‘ladi.
Mashg‘ulotlar haftada 3 marta (minimum) (jis-moniy ahvolni yaxshilash uchun) va 2 marta (jismoniy ahvolni saqlash uchun) o‘tkazilishi kerak.
Optimal sog‘lomlashtirish samarasini ta’minlash maqsadida umumiy chidamlilik va quvvvatni, tezlik - kuch imkoniyatlarni jismoniy ahvol darajasi past, o‘rtadan pastroq (60:60%), o‘rta (50:50%), o‘rtadan baland va baland (40:60%) bo‘lgan insonlarda rivojlantirish uchun vositalardan kompleks foydalanish tavsiya etiladi.
Bitta mashg‘ulotning davomiyligi jismoniy ahvoli darajasi past, o‘rtadan past bo‘lgan insonlar uchun 40 minut, o‘rta darajalilar uchun 30 minutdan kam emas, o‘rtadan yuqori va baland darajalilar uchun 20 minutdan kam bo‘lmasligi kerak.
Puls rejimi turli yoshdagi va jismoniy ahvoli turlicha bo‘lgan insonlar uchun quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi YUQCH-(190-51)-(A-T), bu erda yukch- yurak qis qarishlari chastotasi (zarb-min), K - jismoniy ahvol darajasining tartib raqami (1- past, 2-o‘rtadan past va h.z.), A - yosh (20-59); T - uzluksiz xarakterdagi yuklama davomiyligi, minut (10-50).
Mustaqil mashg‘ulotlar uchun soddalashtirilgan formula quyidagicha ifodalanadi.
20-29 yoshda -3-10-K
30-39 yoshda -3-9-K
40-49 yoshda -3-8-K
Bu erda, 3 - bir haftada mashg‘ulotlar chastotasi: 10, 9, 8, 7 mashqlarning siklli turlari hajmi (km); K-yugurish va yurish (1,9); suzish (0,1); velosiped haydash (1,0) koeffitsientlari.
Leypsiglik professor Noyman yugurish velosiped sporti, yurish, suzishdan avval chidamlilikni chiniqtirishni tavsiya etadi. Ushbu mashg‘ulotlarni o‘yin ko‘rinishidagi mashqlar bilan tugatish tavsiya etiladi.
Nayman, hayot tarzini o‘zgartirib kasalliklarning modda almashinuvi, yurak-qon tizimi bilan bog‘liq uchdan ikki qismining oldini olish mumkin, deb qayd etadi. 400 kkal energiya sarf-lanishni talab etuvchi muntazam mashg‘ulotlarda shug‘ullanish in-fark ehtimolini 50 % ga qisqartiradi.


8.5-jadval