Valeologiya asoslari

Gigiyenik va jinsiy tarbiya. 
S og'lom tu rm u sh tarzining yana bir 
omili-jinsiy tarbiyaning m uhim sharti bola vaqtini taqsimlash va haddan 
tashqari ko'p bo'sh vaqtning mavjud bo'lm asligiga jiddiy e ’tibor berish.
5 5

---

Jinsiy tarbiya deganda erkak va ayollar o‘rtasida o'zaro munosabatlarni 
tarbiyalash tushuniladi. Ba’zi odam lar jinsiy tarbiyani oilaviy hayotga 
tayyorlanish deb biladilar, boshqalar esa jinsiy tarbiya o'sib kelayotgan 
yosh avlodga inson zotini davom ettirishning mohiyati haqida m a ’lum ot 
berishdir, degan fikrni olg‘a suradilar. Bu fikrlar t o ‘g ‘ri, lekin aslini 
olganda jinsiy tarbiya tushunchasi ancha keng m a’noga ega.
Jinsiy tarbiya, xususan, yoshlarni b o ‘lg‘usi oilaviy hayotga tayyorlash 
m asalasi ju d a m urakkab m asaladir. Bu m asala keng k o ‘lam dagi 
ho d isalarn i o ‘z ichiga oladi, u n d a h is-tu y g ‘u lar, ongga, jam iy a t 
belgilagan odob-axloq m e ’yorlariga bevosita b o g iiq bo 'lad i. Jinsiy 
tarb iy a m asalasi tarb iy an in g ajralm as qism idir. Y o sh la rn i jin siy
tarbiyalashda, ularga oilaviy hayotga to ‘g‘ri yo‘llanm a berishda a w alo
ota-onalar, m uallim lar, keng jam oat chilik katta jonbozlik ko‘rsatishlari 
zarur. M ashhur pedagog A. S. M akarenko Jinsiy tarbiya aw alo shaxsning 
ijtim oiy m adaniyatini tarbiyalashdir degan edi.
O 'sib kelayotgan yosh avlodda, o ‘sm irlarda sh a rm -h a y o , ififat, 
o d am lar o ‘rtasida o ‘zini tu ta bilish, xushm uom alalik, poklik va shu 
kabi ajoyib fazilatlarni takom illashtirish yoshlar orasida jinsiy tarbiyani 
to ‘g ‘ri olib borishda ju d a m uhim rol o'ynaydi. Yosh avlodni o ‘z 
jinsiy his-tuyg'ularini boshqara bilishga o'rgatish esa jinsiy tarbiyaning 
m uhim vazifalaridan biri hisoblanadi. A na shu m as’uliyatli ishni, 
a w a lo , oila, m aktabgacha tarbiya m uassasalari va m aktab am alga 
oshiradi. Jinsiy tarbiya um um iy tarbiyaning tarkibiy qismi b o ‘lgani 
u ch u n bu m asalada o ta -o n a la r asosiy rol o ‘ynaydilar. Pedagog va 
vrachlar bu borada ularga yordam berishlari kerak. Jinsiy tarbiyada 
bir q ator m asalalar borki, ularni tibbiyotchilar ishtirokisiz hal qilib 
b o ‘lmaydi. Bular yoshga xos gigiyena xususiyatlarini belgilash, tegishli 
gigienik sharoitlar yaratish, b a’zi kasalliklar va salom atlik uchun zararli 
odatlarn in g oldini olish va hokazolardir.
Oilada to 'g 'ri kun tartibining o'm atilishi ham jinsiy tarbiyada katta 
ahamiyatga ega. Takasaltanglik, ishyoqmaslik, bekorchilik, oliftagarchilik 
yigit-qizlaming har xil bo‘lmag‘ur uchrashuvlariga sabab bo'lishi mumkin.
G ig iy en a va san itariy a m asalalari, sh u n in g d e k , o ‘g ‘il va qiz 
bolalarning o'zaro m unosabatlari asoslari bilan bog'liq bo'lgan axloqiy 
m asalalar, bo'lajak oilaparvar kishi hususiyatlarini tarkib toptirish, 
«erkin muhabbat» nazariyasi va axloq qoidalariga xilof bo'lgan boshqa 
nazariyalarga murosasizlikni tarbiyalash haqidagi bilim lar — «Gigiyena
5 6

---

va jin siy tarb iya» , «Oilaviy h a y o tg a tayyorlash» d a stu rla rid a o ‘z 
ifodasini topadi. Bu fan lam in g vazifasi talabalarga faqatgina zaru r 
m a’lum otlar berish, ularda gigiyenik m alakalar hosil qilish em as, balki 
yosh a v lo d n in g o n g ig a s o g 'lo m tu rm u s h ta rz i tu s h u n c h a la r in i 
singdirishdan iborat. G igiyenik tarb iy a b iro r m aqsadga qaratilgan, 
bolalarning yoshini hisobga olgan h o ld a am alga oshiriladi. G igiyenik 
tarbiyaga tala b la r quyidagilardan iborat:
— sog'liqni saqlashga doir darslarda olingan bilim larni m ustahkam ­
lash, kengaytirish va ch u qurlashtirish;
— yoshlarni salom atlikni saqlash sohasidagi eng m u h im voqea va 
erishilgan yu tuq lar bilan tan ish tirish , u lard a biologiya sohasidagi 
bilim larga qiziqish uyg'otish;
— yoshlarning sanitariya m ustaqilligini rivojlantirishga, tu rm u sh
va m e h n a td a s a n ita riy a m a d a n iy a ti, s o g 'lo m tu rm u s h ta r z in i 
shakllantirishni am alga oshirishga yordam berish.