Valeologiya asoslari

Tamaki chekuvchilarni davolash
P a p ir o s c h e k is h n i d a v o la s h m u ra k k a b m a s a la b o 'l i b . bu
narkom aniyaning variantlaridan biri hisoblanadi. Papiros chekishning 
asosiy m ohiyati chekish natijasida jism oniy va ruhiy yengil to rtishdan
iborat. N ikotinli narkom aniyaning u c h ta bosqichi b o ‘ladi: 1-tu rm u sh
bilan b o g iiq , 2 -o 'rg a n ib qolish, 3-ruju qilish.
1- bosq ich d a od am b ir k u n d a 5 d o n a p ap iros chekadi. B unda 
organizm ga n ik o tin qabul qilinm aslikdan qiynalm aydi.
2- bo sqichda d oim iy chekish b o sh lan ad i (bir kunda 6-15 tag ach a 
papiros chekiladi). Papirosga jism on iy b o g 'lan ib qoladi. O 'rta c h a
abstinensiya vujudga keladi, ichki a ’zolar biroz shikastlanadi. B unday 
h o latda chekishni tashlagan odam tez d a sog'ayib ketadi.
3-bosqich — chekishga abstinensiya yuqori b o 'lib , o g 'ir kechadi, 
jism oniy b o g ian ish yuqori darajaga ko'tariladi (bir kunda 1-1,5 pachka 
papiros chekiladi), n ah orda chekish odat tusiga kiradi, ovqatdan so'ng 
va kechasi ham chekadi.
Ichki a ’zolar an chag in a sh ikastlanadi, nerv tizim i zaharlanadi. 
P.A ndux (1979) kashandalikni dori vositasida davolashni uch guruhga 
ajratadi:
1. A lm ashtiruvchi yoki o 'rn in i bosuvchi terap iya, b u n d a nikotin 
o 'rn in i bosuvchi d o rila r beriladi. B unday d orilarga lobelin, sitito n, 
pilokarpin, tabeks, gam ibazik, vitam in V g u ru hi, S vitam inlardan 
ukol qilish.
Bu preparatlar vegetativ nerv tizimiga ta ’sir etib, narkomaniya holatini 
kamaytiradi. Odam ning chekkisi kelmaydi. Bu m aqsadda sigareta o'rnini 
bosuvchi turli xil rezina saqich-shardan foydalanish m umkin.
2. Sim patik terapiya. Sim patik terap iy ag auy q u, og'riq qoldiradigan, 
tin ch lan tirad ig an p rep a ra tlar kiradi (b ro m , valerian). Bu p rep a ra tlar 
chekuvchilarda psixik buzilishlarni yo 'q o tad i.
3. Aversion terap iy a (salbiy shartli reflekslar hosil qilib, papirosga 
nisbatan jirkanish tuyg'usini vujudga keltiradi). Aversion ta ’sir etuvchi 
Preparatlarga lyapis, sut achitqili k u m ush, ta n in eritm asi, glitserin,
69

---

kallagorap, apom orfin, em itin, term otjs o'ti^ m is n itra t eritm alari, 
sink eritm asi kiradi. N om lari keltirilgan preparatlar nikotinga nisbatan 
jirkanish hissi hosil qiladi. M asalan, 0,5% lyapis eritm asi bilan o g'izni 
chay q ash ta m a k i ch ek ish g a n isb a ta n jirk a n is h h o sil qiladi. Bu 
p r e p a r a tla r t a ’sirid a c h e k u v ch i c h e k is h n i ta s h la y d i. B u la rd a n
s a m a ra liro q
p r e p a r a tla r ta m a k i o ‘rn in i b o su v c h i p r e p a r a tla r
hisoblanadi. Bularga lobesil, sitizin va boshqalar kiradi. U la r nikotin 
o ‘rnini alm ashtirish orqali nikotin ochligini kam aytiradi..
Keyingi vaqtlarda O 'z FA bioorganika institutida olingan anabazin 
gidroxlorid yaxshi natija berm oqda. B unda bir d o n a tab letka b itta 
papiros o 'rn in i bosadi.
Shuning u chun, dastlab bir sutkada 20-25 tabletk a ichiladi. S o'ng 
kam aytirib borilib, b ir sutkada b itta tab letka ichish kifoya qiladi. 20 
kundan keyin 10 kunda bitta tab letka ichish etarli. D avolashning 
to 'liq m uddati 30 kun. Ijobiy natijaga erishilm asa, 2-4 haftadan so'ijg 
yana qaytariladi.
K ashandalikni nina sanchish bilan ham davolash m um kin.
B undan tashqari organizm ga apom orfin yuborib, shartli refleks 
hosil qilish usuli ham mavjud.
G ip n o tik ish o n tirish y o 'li b ilan chekishga n isb a ta n jirk a n ish
tuyg'usini hosil qilish ham mumkin. G ipnoz ko'pchilik chekuvchilarda 
yaxshi sam ara beradi. G ip n oz bilan papiros tu tu n i, unga qarashga 
nisbatan jirkanish tuyg'usi hosil qilinib, chekuvchida ko'ngil aynish, 
og'izda achish, qusish holatlari vujudga keltiriladi.
G ipn o z seansi haftada bir oy m obaynida 3-4 m arta qaytariladi.
B u n d an ta sh q a ri g ip n o p six o te ra p iy a usuli h a m q o 'U a n ila d i. 
Psixoterapiya chekuvchini ongli ravishda chekishni tashlashga ishontirish 
orqali am alga oshiriladi. «M en papiros chekm asam , o'zim ni sog'lom
his etam an» , «yaxshi nafas olyapm an, yuragim so g 'lo m , nafasim
qismayapti» deb chekuvchi bir necha m arta qayta-qayta gapirib, o'zini 
ishontiradi. Shuningdek, «papirosni ko'rish m enda ko'ngil aynish, bosh 
aylanishini hosil qiladi» deb bir necha bor qaytaradi.
C hekuvchi davolanishida faol jism oniy harakat, so f havoda sayr 
qilish, suzish, yugurish, autogen terapiya h am yaxshi natija beradi.