Ва ўрта махсус

Қаратқич келишиги шеъриятда –н, -им шаклларда учрайди. Белгисиз ҳолатларда ҳам келади.
Ўзбекистон ватаним маним (А.Орипов)
Ўксимасин қиз қалби, Йигит райи ўлмасин,
Кимда кимнинг кўнгли бор, Қўяверинг, ўйнасин... (М.Юсуф)


Болалар руҳига ҳаёт деган дарс, Манманлик уруғин жойласа
Ошиқлар кўчада маъшуқасин эмас, Кимнингдир қадамин пойласа.
Тушум келишиги поэтик асарларда –н шаклида учрайди.
Уйимнинг чироғин ёқмай болам, сен
Қаерда, қаерда юрарсан санқиб. (М.Юсуф)
Шеъриятда вазн талаби билан бу келишик белгили ва белгисиз ишлатилиши мумкин.
Шаънингга шеър битдим. У сени топсин
Пойингга тиз чўкиб, қўлингни ўпсин. (М.Юсуф)

Тушум ва чиқиш келишик шаклларининг вазифадош қўлланиши бутун ва бўлак муносабатига асосланади. Нонни енг (ҳаммасини), нондан енг (бир қисмини). Танча устида ётган папиросдан олиб лампадан тутатди.(Ойбек) Баъзан тушум келишик шакли ўрнида чиқиш келишик шаклининг ноўрин ишлатилганини кўрамиз: Тилни ёрай дейди-я, тилни,- деб мулла узумдан паққос туширди. (С.Равшанов)

Жўналиш келишиги аффикси –га, -ка, -қа эски ўзбек тилида –ға, сўзлашув нутқида –а, -на, -я шаклларида учрайди. Бу вариантлар шеърий асарларда шеърий вазн, қофия талаби билан ишлатилади.
Катта рўзғор эди, қолди ўзима,
Қулоқ солинг, ёронлар, айтган сўзима,
Кўп одамлар мункир келиб тузима,
Томир-тувғон душман бўлган кунларим. (Э.Жуманбулбул)
Ўрин-пайт келишик қўшимчаси -да, ўрин маъносидан ташқари, пайт билдирувчи сўзларга қўшилиб, пайт маъносини ҳам билдиради. Бу келишик шакли ўрин маъносида доимо белгили ишлатилади. Пайт маъносини ифодалаганда эса баъзан тушириб қолдирилиши мумкин.
Меҳнат завқи тутар ўлкани,
Саҳар кетар чўпон тоғига. (Ҳ.Олимжон)
Чиқиш келишиги қўшимчаси –дан, шеърий нутқда –дин (архаик), сўзлашув нутқида –нан, -тан вариантларида ишлатилади: Мард йигит душманнан олар қастини (Э.Жуманбулбул) Ғурбатда ота-онадан айрилиш устига суюк ёрдан айрилиш ўлимдан минг марта қаттиқроқ. (Ҳ.Ҳ.)
Ҳозирги ўзбек тилида –гина, -кина, –қина, -ча, -чоқ, –чак,-чиқ, -ка,-ак, -лоқ, -бой, -биби, -қул, -ой, -хон, -жон, -бону ва шу каби аффикс ва аффиксоидлар сўзловчининг объектив борлиққа ўз нутқига бўлган модал муносабатини билдириб келувчи субъектив баҳо шаклларидир. Бу шакллар севиш, эркалаш, кучайтириш, камситиш каби каби маъноларни ифодалайди. Масалан, -ча қўшимчаси орқали қуйидаги маънолар ифодаланади.
кичрайтириш маъноси:
Ой фонусин кўтарди осмон