Ва ўрта махсус

Паронимлар деб фонетик таркиби бошқа-бошқа, талаффуздагина ўхшаш, яқин бўлиб қолган сўзларга айтилади. Абзал (асли афзор-асбоб, эгар-жабдуқ) – афзал (фазл сўзининг орттирма даражаси), халос (озод бўлиш) – холос (фақат), хуш (яхши, ёқимли) – ҳуш (инсоннинг сезиш, идрок этиш қобилияти). «Паронимларга асосланган услубий фигура парономазия деб юритилади. Бадиий адабиётда парономазиядан ифодалилик, оҳангдорликка эришиш, комик эффект яратиш, сўз ўйини ҳосил қилиш каби мақсадларда фойдаланилади.»²¹ Бадиий адабиётда ўхшаш сўз (пароним)лар қаҳрамонлар нутқини индивидуаллаштириш, уларнинг маънавий ҳамда лисоний савиясини кўрсатиш учун ҳам ишлатилади. Қуйидаги парчада паронимлардан комик эффект яратиш мақсадида фойдаланилган. Қаҳрамон компот (мевалардан тайёрланадиган шарбат) ва компост (чиқиндилардан ачитиб тайёрланадиган органик ўғит) пароним сўзларининг маъносини билмаганлиги учун кулгили вазиятга тушади:
- Ўртоқ агроном сиздан бир илтимосим бор,-деб қолди.
- Агар малол келмаса, мана бу Раҳимжонга, унинг аъзоларига компост тўғрисида гапириб берсангиз. Булар ҳалигача ҳеч нарса тушунмас экан.
- Марҳамат,-дедим-да, у ёқ - бу ёққа қараб олгач, лексия ўқишга тушиб кетдим:
- Ўртоқлар, компот жуда фойдали ичимлик, уни асосан мевадан тайёрлашади. Меваларнинг хили қанчалик кўп бўлса, у шунча ширин бўлади. (Х.Тўхтабоев)
Юқоридаги парчада паронамазияда иккита ўхшаш сўзнинг қаҳрамон тарафидан фарқланмаслиги, яъни иккита алоҳида сўз маъноларининг қориштирилиши натижасида кулгили ҳолат юзага келган.
1-топшириқ.Ўқинг, омоним сўзларнинг маъносини аниқланг.
Шам янглиғ ёнадур бошимда ўт,
Кўз ёшимдин ер юзида унди ўт,
Қон ёшим қилди йўлингни лолазор,
Мунча тақсир айладим, қонимдан ўт. (Н.)

Кечти умр-у тушмади ул ёр ила,

Қўрқарам кўнглум бу ғамдин ёрила,
Бу вафосизликки сендан кўрмишам,
Эътиқодим қолмади ҳеч ёр ила. (Лутфий)

Тақдирингни қўлинг билан ёз,

Менинг билан қишни қилгин ёз,
Эркинликнинг осмонида уч,
Мақсад сари қанотингни ёз. (Ҳ. Нурий)