Ва ўрта махсус

1.Эга-кесим инверсияси. Инверсиянинг бу турида кесим вазифасидаги гап бўлаги эга мавқеидаги гап бўлагидан олдинга ўтади. Бунинг натижасида эга вазифасидаги гап бўлаги алоҳида таъкидга эга бўлиб, таъсирчанликни ифодалайди. Масалан:
Уларни нима оҳангларга солмайди акам. ( Э.Воҳидов)
Одатдаги тартибга кўра аслида ушбу шеърий парча «Акам уларни нима оҳангларга солмайди» тарзида шаклланиши лозим эди. Берилган парчада эса эга бўлаги (акам) кесимдан (солмайди) кейин келган. Эганинг кесимдан кейинги ўринга ўтказилиши натижасида унга таъкид юкланади.
Гарчи шунча мағрур турса ҳам,
Пиёлага эгилар чойнак.( Э.Воҳидов)
2.Тўлдирувчи-кесим инверсияси. Бу турдаги инверсияда эса кесим вазифасидаги гап бўлаги тўлдирувчидан олдинга ўтади. Бунинг натижасида шеърий матнда тўлдирувчи вазифасидаги гап бўлаги алоҳида таъкидга эга бўлади.
Инверсиянинг бу кўриниши нутқ субъектининг муайян коммуникатив мақсадини юзага чиқаришга бўйсундирилади. Масалан:
Битта ўзингни боққанимиз ҳам етади. Йўқот пияниста ўртоқларингни. (Ў.Ҳошимов)
Йиллар ўтиб кетди ва лекин ҳамон
Ўша илк тасаввур яшайди менда. ( Э.Воҳидов)
3. Ҳол-кесим инверсияси. Ҳол-кесим инверсиясида ҳол вазифасидаги гап бўлаги кесимдан кейинга жойлаштирилади. Бунинг оқибатида ҳол вазифасидаги гап бўлаги алоҳида таъкидга эга бўлади. Масалан:
Ёдгор ундан кўз узмай ўтирар экан, негадир гаплашгиси келди шу тобда. (Ў.Ҳошимов)
Тилагим, ҳеч қачон, ҳеч қачон қисмат
Бизни айирмасин Ўзбекистондан. ( Э.Воҳидов)
Ушбу гапларда пайт (шу тобда), ўрин ( Ўзбекистондан) ҳоллари гап охирида, кесим вазифасидаги бўлаклардан (гаплашгиси келди, айирмасин) кейинга жойлаштирилган. Бунинг натижасида матнларда ҳол вазифасидаги бўлаклар махсус таъкидга эга бўлган.


1-топшириқ. Ушбу шеърий парчадаги гап бўлакларини тўғри тартибда жойлаштиринг.
1.Салқин, силлиқ, сўлим баҳор эртаси...
Уфқ бўйлаб ёнар шафақ байроқлар.
Ёшариб товланар барра япроқлар –
Қўшиқдай таралур қушлар нағмаси. (Миртемир)
2. Дилим ғам чекма кўб, бир кун келур, бедор ўлур олам,
Чиқиб булбуллари чаҳ-чаҳ қилур, гулзор ўлур олам. (А.Авлоний)
3. Мен ҳам шоирликдан йироқман балким,
Лекин меҳнатингни куйлайман бу чоқ.
Неча-неча хасталикни даф этиб, балким
Бундақасин биринчи бор кўришим эди. (А.Орипов)