Ва ўрта махсус

Ҳайрат қилмасмикан ўзи табиат. (Э.Воҳидов)
Ўзбек тилига хос бўлган қонуниятлардан бири шуки, эга вазифасидаги бўлак гап бошида, кесим эса гапнинг охирида келади. Келтирилган шеърий мисрада эса эга (табиат) бўлаги гапнинг охирида, кесим вазифасидаги бўлак эса гапнинг бошида (ҳайрат қилмасмикан) қўлланган. Ҳол эса, одатда, кесимдан олдин қўлланади. Ушбу шеърий парчада ҳол вазифасидаги бўлаклар (бунча, мукаммал) кесимдан кейин келган. Гап бўлакларининг бу тартибда инверсияга учраши натижасида фикр таъсирчан ифодаланган, бу эса коннотативликни таъминлашга хизмат қилган.
Эга-кесим, ҳол-кесим инверсиясига йўл қўйилган ушбу шеърий мисрани одатдаги гап шаклига солиб кўрамиз: Табиатнинг ўзи сени бунча мукаммал пайдо этиб ҳайрат қилмасмикан?
Берилган одатдаги тартибли гап билан шоирнинг шеърий мисраси таққосланганда, шу маълум бўладики, инверсия ифоданинг таъсир кучини оширади, унга мусиқий равонлик бағишлайди.
Шуниси характерлики, нафақат гап бўлаклари ўрнини ўзгартириш, балки муайян гап бўлагининг таркибий қисмлари ўрнини ўзгартириш орқали ҳам ички инверсия ҳосил қилинади.
Шеъриятда от + феъл типидаги феъл кесимлар ўзига хос тарзда учрайдики, бу ҳолат ҳам шеърий матннинг таъсир кучини оширишга хизмат қилади. Масалан:
Майли, ўша ўтда ёнайин, фақат
Мени муҳаббатдан қилмагин жудо. ( Э.Воҳидов)
***
Мунажжим бўлмоқни қилардим орзу.
Гоҳи кўк сайрида тонглар отарди ( Э.Воҳидов)
Шунингдек, от + феъл типидаги феъл кесимлар ички инверсиясини бўлмоқ, этмоқ ёрдамчилари билан тузилган қўшма феъллар иштирокидаги шеърий матнларда ҳам кузатиш мумкин. Масалан:
Дилимга дард солди ҳам бўлди шифо,
У боис менда бор қувонч ва ҳасрат. ( Э.Воҳидов)
***
Мен ҳайронман, вафога доир
Шоирларнинг шеъри-ку бисёр.
Бир китобнинг ўзида шоир
Ўн бир қизга ишқ этар изҳор. (Э.Воҳидов)
Баъзан шоирлар кесим таркибидаги эмас юкламасини одатдаги тартибда қўлламайди. Бу ҳолат ҳам шеърий матнда коннотатив маънони ифода этишга хизмат қилади. Масалан:
Ҳусним борки, оламда мен бўлмасман хор,
Мен эмасман шўрлик, бахтсиз, ё девона.( Э.Воҳидов)
Бадиий асарларда қуйидаги гап бўлакларининг инверсияга учраши кузатилади: