Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

1.
 
LOYIHA BOSHQARUVI 
 
Dasturiy  loyiha  boshqaruvi  dasturiy  injiniringini  muhim  qismi.  Loyihalar 
boshqarila  olishi  kerak  chunki  professional  dasturiy  injiniring  har  doim  majburiy 
tartib va buyudjet tashkilotlariga bog‘liq. Loyiha boshqaruvchilarining ishi yuqori 
sifatli dasturiy maxsulot yetkazib berilgan vaqtda bu majburiyatni bartaraf etadi va 
dasturiy  liyihani  yuzlashtirishni  ta‘minlaydi.  Yaxshi  boshqaruvlar  muvafaqqiyatli 
loyihalarni kafolatlay olmaydi. Yomon boshqaruvda odatda loyiha muvofaqiyatsiz 
natija  bo‘lsa  ham,  dasturiy  ta‘minot  kechiktirib  yetkazilar,  haqiqiy  muloxazadan 
qimmatroq  bo‘lishi  mumkin  yoki  haridorlar  ko‘zda  tutgan  natija  chiqmasligi 
mumkin. 
Loyiha boshqaruvi uchun muvaffaqqiyatli yo‘l loyihadan loyihaga aniq 
o‘zgarishidur ammo ko‘p loyihalar uchun muhim maqsadlar: 
1.
 
Dasturiy ta‘minotni mijozga kelishilgan vaqtda yetkazib beradi. 
2.
 
Narxlar umumiy byudjetdan ishlatiladi. 
3.
 
Mjozning talablariga javob bera oladigan dasturiy ta‘minot yetkazib 
beradi. 
4.
 
Yaxshi deb o‘ylash va yaxshi funksiyani jamoaviy rivojlantirish. 
Bu  maqsadlar  dasturi  injiniring  uchun  yagona  emas  ammo  bu  maqsadlar 
barcha  injinirlik  loyihalari  uchundir.  Shu  bilan  birga,  dasturiy  injiniring  boshqa 
turlaridan  injinerlar  bilan  farq  qiladi.  Dasturiy  boshqaruv  o‘ziga  xos 
qiyinchiliklarni xosil qiladi. Shuningdek dasturiy injiniring boshqa turdagi dasturiy 
injiniringni  dasturiy  boshqaruvchi  o‘ziga  xos  qiyinchiliklarini  hosil  qiladi.  Bazi 
farqlar quyidagilar: 
1.
 
Maxsulot abstract bo‘ladi. Masalan kemasozlikda yoki shahar qurilishida 
siz  loyihani  qay  boschiqda  ekanligini  ko‘rishingiz  mumkun.  Belgilangan  rejadan 
kech  qolsangiz  kutilgan  natijaga  erishilmaydi.  Dasturiy  taminot  mavhum.  Uni 
ko‘ra  olmaysiz  ham  usholmaysiz  ham.  Dasturiy  ta‘minotni  yaratuvchilari 
yaratilayotgan  artifaktlarga  qarab  mahsulot  progresini  qaysi  jarayonga  yetganini 

---

6 
 
ko‘ra  olmaydi.  Har  bir  jarayonda  ishlab  chiqilgan  maxsulotni  sinovdan  o‘tkazib 
ko‘rishadi. 
2.
 
Dasturiy ta‘minotning kata loyihalari ko‘p hollarda “bir martalik” bo‘ladi. 
Dasturiy  ta‘minotning  kata  loyihalari  odatda  oldingi  loyihalardan  bazi  usullari 
bilan  farq  qiladi.  Shuning  uchun  katta  tajribaga  ega  bo‘lgan  dasturiy  ta‘minot 
yaratuvchilari  ham  kelib  chiqishi  mumkin  bo‘lgan  muammolarni  avvaldan 
bilishmaydi.  Bundan  tashqari  kompyuter  va  aloqa  texnologiyalaridagi  keskin 
o‘zgarishlar  natijasida  yaratuvchining  bilimi  ortda  qolgan  bo‘lishi  mumkun. 
Oldingi  loyihalardan  olingan  bilimlar  yangi  loyihalarga  kerak  bo‘lmasligi 
mumkun. 
3.
 
Dasturiy  ta‘minot  jarayonlari  o‘zgaruvchan  va  maxsus  tashkillangan 
ko‘priklar  va  binolar  kabi  bazi  tizimlarning  injinerlik  jarayonlari  yaxshi 
tushunuladi.  Lekin  bita  tashkilotning  dasturiy  jarayonlari  boshqasinikidan 
farqlanadi.  Standarlashtirish  va  muvofiqlashtirish  sohasida  katta  tarqqiyotga 
erishganimizga  qaramay  biz  hozirgacha  oldindan  ishonch  bilan  aytolmaymiz 
dasturiy  ta‘minotning  aniq  jarayoni  ishlab  chiqarishda  muammo  keltirishni 
aytolmaymiz.  Dasturiy  ta‘minot  loyihasi  injinir  loyihalashning  katta  tizimining 
qismi bo‘lganida to‘g‘ri bo‘ladi. 
Bu  muamolarning  natijasida  bazi  dasturiy  loyihalar  byudjetdan  chiqib 
ketishi va rejadan kechikisi ajablanarlik emas. Dasturiy tizimlar ko‘pincha yangi va 
texnik tomondan innovatsion bo‘ladi. 
Innovatsion  bo‘lgan  injiner  loyihalarda(yangi  transport  tizimlar  kabi)  ham 
grafikka  amal  qilishda  muammolar  bor.  Bu  muammolarni  bo‘lsa  ham  ko‘plab 
dasturiy loyihalar vaqtida va byudjetdan chiqib ketmagan holda bajarilishi taxsinga 
loyiq. 
Dasturiy  taminot  yaratuvchisi  uchun  ishlashning  standar  tasnifni  yozib 
berishni  ilojisi  yo‘q.  Tashkilot  va  yaratilayotgan  dasturiy  ta‘minotga  qarab  ish 
tartibi  har-xil  bo‘ladi.  Lekin  ko‘p  yaratuvchilar  faoliyatning  quyidagi  turlarining 
ba‘zilari  yoki  hammasi  uchun  qasidur  bosqichida  javobgarlikni  o‘z  bo‘yniga 
olishadi: 

---

7 
 
1.
 
Loyihani 
rejalashtirish 
Loyiha 
boshqaruvchilari 
rejalashtirishga, 
baxolashga  loyiha  rivojlanish  rejasiga  va  odamlarni  vazifalarini  bo‘lib  berishga 
javob  beradi.  Ular  qo‘yilgan  ishni  talabarga  mos  holda  bajarilishini  kafolatlashi 
uchun,  jarayon  vaqtida  bajarilishini  va  byudjetdan  chiqib  ketmasligini  nazorat 
qilishadi. 
2.
 
Hisobot  berish.  Loyiha  boshqaruvchilari  odatda  mijoz  yoki  dasturiy 
ta‘minot  ishlkab  chiquvchi  kampaniya  boshqaruvchilariga  loyiha  ketishi  bo‘yicha 
ma‘lumot  berishga  javobgardurlar.  Bular  har-xil  darajada  muloqot  qilishga  qodir 
bo‘lishi  kerak,  texnik  axborotdan  to  boshqaruv  qarorigachabatafsil  tuna  olishi 
kerak.  Ular  loyiha  bo‘yicha  batafsil  xisobotni  muhum  axborot  kabi  qisqa  va  aniq 
hujjatlarni  tayyorlay  olishi  kerak.  Ular  bu  malumotlarni  qayta  ko‘rish  jarayon 
vaqtida taqdim eta olishi shart. 
3.
 
Tavakkal  boshqaruv.  Loyiha  boshqaruvchilari  loyihaga  ta‘sir  etishi 
mumkin  bo‘lgan  xatarlarni  baholashi,  ularni  monitoringini  bajarishi  kerak  va 
muammolar paydo bo‘lganda chorasini ko‘rishi kerak. 
4.
 
Hodimlarni  boshqarish.  Loyiha  boshqaruvchilari  odamlar  jamoasini 
boshqaruvga  javobgardir.  Ular  o‘zining  jamoasiga  odamlarni  tanlashi  kerak  va 
jamoa  berilgan  topshiriqlarni  samarali  bajarishi  uchun  ish  usullarini  belgilashi 
kerak. 
5.
 
Takliflarni  yozish.  Dasturiy  ta‘minot  loyihasini  birinchi  bosqichida  ishni 
bajarish  va  shartnomani  yutish  uchun  taklif  yozilishi  mumkun.  Taklifda  loyiha 
amaqsadlari va ularning bajarilishi tasnif etiladi. Bunda odatda ish grafik va narxi 
baxolanadi  va  shu  bilan  loyiha  shartnomasi  shu  tashkilot  yoki  jamoaga  berilishi 
maqsadga muofiligi ko‘rsatiladi. Taklifni to‘gri tuzish muhum vazifalardan biridur 
chunki  ko‘plab  dasturiy  kompaniyalarning  taraqqiy  etishi  qabul  qilingan  takliflar 
va  tuzulgan  shartnomalar  yetrlik  miqdorda  ekanligiga  bog‘liq.  Bu  masalani 
yechishda  yo‘naltiruvchi  tamoyillarni  o‘rnatishni  ilojisi  yo‘q;  taklifni  yaratish  bu 
amaliyot va tajriba orqali ko‘nikma hosil qilish. 

---

8 
 
Bu  bobda  men  asosiy  etiborni  havf-hatarlarni  boshqarish  va  xodimlarni 
boshqarishga  qaratganman.  Men  loyihalarni  rejalashtirish  haqidagi  ma‘lumotni  2 
bobda keltirib o‘tiladi.