Nazorat savolari
Pedagogik kerativlikka qanday sifatlar xos?
Pedagoglarda qanday ijodiy pedagogik faoliyat malakalarini mavjud bo`lishi zarur?
Shaxsda kreativlik sifatlarini rivojlantirishning qanday yo`llari mavjud?
Pedagoglarning kerativligini ifodalovchi belglar nimalarda aks etadi?
Shaxs kerativligini rivojlantirishning ustivor tamoyillari qaysilar?
Pedagoglarning kerativlik imkoniyatlari nimalarda aks etadi?
Pedagoglar kerativlik imkoniyatlarining tarkibiy asoslari nimalardan iborat?
Pedagoglarning kerativlik imkoniyati qanday mezonlar yordamida aniqlanadi?
23-mavzu: Pedagogikada ananaviy integratsiyaning talqin qilinishi.
Reja.
1. Integratsion talimning rivojlanish tarixi.
2. Integrativ faoliyatning shkllanish metodlari.
3. Talim jarayonini integratsiyalashning nazariy asoslari.
4. Integratsiyaning hozirgi zamon muammolari.
Tayanch iboralar: integratsiya, integrativ faoliyat, talim jarayoni, nazariy asos, muammolar.
«Ilmiy tahlil, - deb yozadi A.Y. Keyn, - tadqiq qilinayo`rgan pedagogik hodisalar qariga chuqur kirib borishga imkon beradigan maxsus vositalarni (instrumentariy) qo`llashni talab qiladi». Birinchi navbatda, tushunchalar ana shunday vosita rolini bajaradi. Tushunchalarning vosita sifatidagi tabiatini J.Dyui yaxshi ochib bergan. Uining fikricha, tushunchalar, nazariyalar, farazlar, goyalar bilan bir qatorda inson tajribasining turli sohalarida yuzaga keladigan muammoli vazivatlarga xos vazifalarni bajarishda aqliy vosita sifatida xizmat qilishi mumkin. Integratsiya nazariya sifatida. demak, tushuncha sifatida «pedagogik bilish metodi va amaliyotni o`zgartirish vositasi vazifasini bajara oladi». V.A. Komenskiy ota-onalarga o`z bolalariga tarbiya berishda biologik qonunlarga rioya qilish bo`yicha maslahatlar berganda biologik qonuniyatlarning tasir doirasini kengaytiradi. Shu munosabat bilan rus pedagogi A.A. Krasnovskiy asosli tarzda quyidagi fikrni bildiradi: G. Spenser aniqlik chegarasidan chiqib ketadi, chunki qonunivatlar umuman qoidalarga ega emas; G. Spenser aytayo`rgan qonuniyatlar esa hech narsaga majbur qilmaydi; qonuniyatlardan qoidalar chiqarish mumkin, lekin buning uchun shu qoidalarni chiqaradigan alohida fan zarur bo`ladi. Bunday fanning pedagogika fani ekanligiga barchaning fahmi yetishiga shubha yo`q. AA.Krasnovskiyning xulosalariga B.G. Ananevning quyidagi fikrlari mos keladi: «Aytaylik, - deb yozadi olim, - genetika faqat inson jinsinigina emas, balki unga xos bo`lgan barcha individual (jismoniy va xususiy) xususiyatlarni ham boshqara olish imkoniga ega. Unda butun tabiiy fanlar oldida ijtimoiy nazariya va pedagogika shugullanadigan muammo - dunyoga kelgan inson uchun xos bo`lgan u yoki bu xususiyatlarni shakllantirish muammosi ko`ndalang boiadi». K.D. Ushinskiy quyidagicha takid- lagan: «Biz pedagoglarga unday qiling, bunday qilmang, deb buyurmaymiz, biz aytamizki, siz boshqarmoqchi bo`lgan psixik hodisalarning qonuniyatlarini o`rganing va shu qonuniyatlarga hamda bu aonuniyatlar qoilanishi mumkin bolmagan holatlardan xulosa chiqargan holda ish tuting». Integratsiyaga xos bo`lgan dialektik ananalarning u yoki bu jihatlari insonni har tomonlama mukammal rivojlantirish bo`yicha mavjud bo`lgan pedagogik goyalarda (Aristotel, pestalotskiy...) zamonaviy pedagogika hamda zamonaviy pedagogikada keng tarqalgan talim va tarbiyaning, shaxs va jamoaning, faoliyat va bilishning dialektik birligi o`z aksini topgan. Dialektik unsur ko`pgina mashhur pedagoglarning talimiy-tarbiyaviy tizimiga xosdir. A.S. Makarenko pedagogikani «dialektik fan» deb atagan. Bu bejiz emas. Uning nazariy qarashlari va amaliy faoliyati «ajralmas va qo`shilmas birligining» ikkita tarkibiy qismi bo`lmish shaxs va jamoa integratsiyasining ajoyib namunasi hisoblanadi. Bunday birlikning A.S. Makarenko tizimiga nisbatan mohiyati shundaki, bunda tarbiya jarayonida shaxsiy va jamoaviy ibtidoning umumiy nuqtalari topilgan. bu shaxsiy va jamoaviy ibtidolar chambarchas qo`shilib ketgan va shu asosda «tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarga xos individiuallikdan ham ustun turadigan hamjihatlik yuzaga kelgan; bu hamjihatlik talablari barchaga: tarbiyachiga ham, tarbiyalanuvchiga ham. shaxs va jamoaga ham bir xilda ahamiyatlidir». Dialektika A.S.Makarenkoning butun pedagogik tizimini u boshidan bu boshigacha ishgol etgan. Uning asarlarini o`qish jarayonida shunday taassurot paydo bo`ladiki, «pedagogika» va «dialektika» kabi kategoriyalar bir xil narsalardir; «pedagogik dialektika», «pedagogik faoliyatning dialektikligi», «pedagogik mantiq» kabilar esa pedagogik hodisalarga yondashuvning metodlari sifatida qabul qilinadi. L.N. Tolstoy yozadi: «Majburlab emas, erkin rivojlangan maktab o`quvchilari qanchalik ko`p paydo bo`lishsa, ular tartib-intizomga shunchalik kowp movil boiadilar va bunda ularga o`qituvchining tasiri ham shunchalik kuchli bo`ladi». Tarbiyalanuvchilarning uyushmagan yig`indisi uyushgan yaxlit jamoaga aylanadi. A.S. Makarenkoning pedagogik tizimida tashqaridan qaraganda boshqacharoq bo`lgan: boshida tarbiyaning mutlaq hukmronligi, keyin asta-sekinlik bilan tarbiyachi vazifalari bir qismining «faol- larga» o`tkazilishi va ana undan keyin jamoa bo`lib boshqarishga o`tiladi. Biroq, uyushgan pedagogik jamoaning ichki rivojlanish jarayoni ibtidosida «betartib yig`indi» mavjud edi. A.S.Makarenko insonga (jamoaga) bo`lgan talablar darajasi bilan insonga (jamoaga) bo`lgan hurmatning mos tarzdagi bogiiqligi qonuniyatiga asoslangan holda real tarbivachilik amaliyotida jamoa ongining va jamoa faoliyatining «o`z-o`zidan pishib yetilishi», «o`z-o`zidan tashkil topishi» imkoniyatlarini ham nazardan qo`ymaydi. L.N. Tolstoy bolalar jamoasi haqida gapirgan boisa, K. Rodjers aniq shaxs haqida gap yuritadi. Biroq har ikkala vaziyatda ham tarbiyalanuvchilar «ichki ishlariga» va «tabiiy pishib yetilish» jarayoniga aralashmaslik goyasi ilgari suriladi. K. Rodjers maslahat beradiki, «agar o`quvchi yomon baholardan va dars materialini o`zlashtira olmayo`rganidan shikoyat qilsa, o`qituvchi o`quv ishlarining to`g`ri usullariga va bilishning dialektik birligi o`z aksini topgan. Dialektik unsur ko`pgina mashhur pedagoglarning talimiy-tarbiyaviy tizimiga xosdir. A.S. Makarenko pedagogikani «dialektik fan» deb atagan. Bu bejiz emas. Uning nazariy qarashlari va amaliy faoliyati «ajralmas va qo`shilmas birligining» ikkita tarkibiy qismi bo`lmish shaxs va jamoa integratsiyasining ajoyib namunasi hisoblanadi. Bunday birlikning A.S. Makarenko tizimiga nisbatan mohiyati shundaki, bunda tarbiya jarayonida shaxsiy va jamoaviy ibtidoning umumiy nuqtalari topilgan. bu shaxsiy va jamoaviy ibtidolar chambarchas qo`shilib ketgan va shu asosda «tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarga xos individiuallikdan ham ustun turadigan hamjihatlik yuzaga kelgan; bu hamjihatlik talab- lari barchaga: tarbiyachiga ham, tarbiyalanuvchiga ham. shaxs va jamoaga ham bir xilda ahamiyatlidir». Dialektika A.S.Makarenkoning butun pedagogik tizimini u boshidan bu boshigacha ishgol etgan. Uning asarlarini o`qish jarayonida shunday taassurot paydo bo`ladiki, «pedagogika» va «dialektika» kabi kategoriyalar bir xil narsalardir; «pedagogik dialektika», «pedagogik faoliyatning dialektikligi», «pedagogik mantiq» kabilar esa pedagogik hodisalarga yondashuvning metodlari sifatida qabul qilinadi. L.N. Tolstoy yozadi: «Majburlab emas, erkin rivojlangan maktab o`quvchilari qanchalik ko`p paydo bo`lishsa, ular tartib-intizomga shunchalik kowp movil boiadilar va bunda ularga o`qituvchining tasiri ham shunchalik kuchli bo`ladi». Tarbiyalanuvchilarning uyushmagan yig`indisi uyushgan yaxlit jamoaga ayla- nadi. A.S. Makarenkoning pedagogik tizimida tashqaridan qaraganda boshqacharoq bo`lgan: boshida tarbiyaning mutlaq hukmronligi, keyin asta-sekinlik bilan tarbiyachi vazifalari bir qismining «faollarga» o`tkazilishi va ana undan keyin jamoa bo`lib boshqarishga o`tiladi. Biroq, uyushgan pedagogik jamoaning ichki rivojlanish jarayoni ibtidosida «betartib yig`indi» mavjud edi. A.S.Makarenko insonga (jamoaga) bo`lgan talablar darajasi bilan insonga (jamoaga) bolgan hurmatning mos tarzdagi bogiiqligi qonuniyatiga asoslangan holda real tarbivachilik amaliyotida jamoa ongining va jamoa faoliyatining «o`z-o`zidan pishib yetilishi», «o`z-o`zidan tashkil topishi» imkoniyatlarini ham nazardan qo`ymaydi. L.N. Tolstoy bolalar jamoasi haqida gapirgan boisa, K. Rodjers aniq shaxs haqida gap yuritadi. Biroq har ikkala vaziyatda ham tarbiyalanuvchilar «ichki ishlariga» va «tabiiy pishib yetilish» jarayoniga aralashmaslik goyasi ilgari suriladi. K. Rodjers maslahat beradiki, «agar o`quvchi yomon baholardan va dars materialini o`zlashtira olmayo`rganidan shikoyat qilsa, o`qituvchi o`quv ishlarining to`g`ri usullariga tegishli bo`lgan maslahatlarni qoilamasligi kerak. Buning o`rniga o;qituvchi o`quvcbini o`z tuygularini, o`zining maktabga, o`z-o`ziga, boshqa odamlarga bo`lgan munosabatini ifodalashga ragbatlantirishi lozim. O`z tuygularini toiiq ifodalagan va o`z hayotining bu tomonlariga o`zi tushunib yetgan o`quvchi o`z oldiga yangi maqsadlarni qo`yishi va ularga yetishish yoilarini belgilab olishi kerak».
INTEGRATIV - FAOLIYaTNING ShAKLLANISh METODLARI
«Integrativ faoliyat» tushunchasi qator holatlar bilan bog`liqdir. Birinchidan, «boshqariladigan» pedagogik integratsiyaning «betartib» (boshqarilmaydigan) integratsiyadan ajralish zaruriyati. Zamonaviy pedagogikaning rivojlanish qonuniyati bo`lmish bu zaruriyat bugungi kunda maxsus tashkil qilingan integratsion ish sohasidan tashqarida ham amalga oshirilishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, malum maqsadga yo`naltirilgan holda amalga oshirilgan integrativ faoliyat ham o`zining mavjudligidan darak bera boshladi. Ikkinchidan, integratsiyani faoliyat sifatida baholash uning texnologik oichamlarini ham batafsilroq tahlil qilish imkonini beradi. Uchinchidan, pedagogikada allaqachon «integrativ ish» (V.I.Zagvyazinskiy), «integrativ faoliyat» (D.D. Semyonov), «integrativ-pedagogik tafakkur» kabi tushunchalarni qo`llash holatlari mavjud. Integrativ-pedagogik faoliyat (IPF) - bu pedagogik faoliyatning o`ziga xos turi bo`lib, uning davomida talim-tarbiya nazariyasi va amaliyoti sohasidagi u yoki bu vazifalar dolzarb tus oladi. Amaliyot darajasida IPFning ikki xil ko`rinishini ajratish mumkin: shakllantiruvchi va shakllanuvchi faoliyat turlari. Shakllantiruvchi faoliyat - bu talim muassasalarida amalga oshiriladigan va o`quvchilarda integrativ harakatchanlik xislatlarini va xususiyatlarini rivojlantirishga yo`naltirilgan faoliyatdir. Shakllanuvchi IPF esa shakllantiruvchi faoliyatning mahsulidir. Shakllantiruvchi va shakllanuvchi faoliyat tuzilmalarining o`zaro mosligi hisobga olgan holda taxmin qilish mumkinki, birinchiga xos bo`lgan tavsif ikkinchiga o`tkazilishi yoki aksincha bo`lishi mumkin. Birinchi faoliyatning tarkibini inversionlik, polimodallik, polivalentlik kil etadi. «Inversion obektlar - bu ananalar birlashadigan va boyjy_ digan nuqtalardir» (M. A. Rozov). degan formulaga tayangan holda IPF inversionligi tushunchasi ostida biz uning muayyan tizim choraha sida turib o`zida shu tizim haqidagi malumotlarni mujassam ehtishni tushunamiz.
Adabiyotlar tahlili shuni ko`rsatadiki, faoliyat tuzilmasiga turlicjia yondashuvlar mavjud bo`lib, shulardan ikkitasiga: faoliyatning umuhjy tuzilmasiga va invariant tuzilmalariga to`xtalib o`tamiz. Integra pedagogik faoliyatning umumiy tuzilmasi o`z ichiga subektlarni, predmetlarni, maqsad, jarayon, vosita, mahsulot va natijalarni qamrab oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |