Va adabiyoti universiteti kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollar

бош
 +қилур;
 
бош
+қилмоқ→ 0
―бошлиқ, раҳбар‖
 
4. 
Директорнинг бу гапи бош инженерга 
қаймоқдай ѐқиб кетди. 
0 →
 бош
; 
бош
→инженер
―лавозим, мансаб жиҳатдан 
катта, юқори турувчи‖ 
5. 
Мана Хоразмнинг жанубий бош дарвозаси. 
0 → 
бош
; 
бош
→дарвоза
―улкан, катта, асосий‖ 
6. 
Кейинчалик мактаб саҳнасида ўйналадиган 
спектаклларда ҳамиша бош ролларни ижро 
этадиган бўлди. 
0 → 
бош
; 
бош
→
роллар
―энг муҳим, асосий, етакчи‖ 
7. 
Ёши улғайганда уйланганидан, бош боласи 
мен эдим. 
0 → 
бош
; 
бош
→
боласи
―энг олдинги, биринчи‖, 
8. 
Бир бошга юзта хўжайин бор. 
бир 
→
бош
га;
бош
+г.ш
.
→бордир
―одам, киши‖, 
9. 
Ҳар бош сигирдан икки ярим минг литрдан 
сут соғиб олинди. 
ҳар
→
бош
; 
бош
→
сигир
ҳисоб сўзи―адад‖, ―дона‖, 
10. 
Куѐш 
тик 
кўтарилиб.. 
иссиқдан 
майсаларнинг боши эгилди. 
майсалар+г.ш. 
→
бош
и;
бош
 +г.ш.
→
эгилди.
 
―тик нарсаларнинг тепа қисми, 
учи, чўққиси‖, 
11. 
Юринг, холажон, қизни ўзим топаман, 
тўйнинг бошида ўзим бўламан, ѐр-ѐрни ҳам 
ўзим айтаман.. 
тўй
+г.ш. →
бош
;
бош
+г.ш+г.ш.
→
бўлмоқ
―бирор маросим, тадбир, воқеа-
ҳодисанинг рўй бериш, амалга 
ошиш жараѐнидаги дастлабки 
босқич‖ 
12. 
Саидмурод 
ака 
хашакчилар 
бошига 
борганда, улар тушликка чиқишган экан. 
хашакчилар +
 ø
→
бош
ига; 
бош
+г.ш+г.ш. 
→
борганда
―ѐн, олд, томон‖, 
13. 
..ўрнидан дик этиб туриб, каравот бошига 
ташлаб қўйилган шимнинг камарини суғуриб 
олди. 
каравот 
→
бош
ига; 
бош
+г.ш.+г.ш. 
→
ташлаб
―ўрин, каравот ва ш. к. нинг 
бош 
қўйи-ладиган 
юқори 
томони‖, ―шундай ўринда ѐтган 
кишининг 
белдан 
юқори 
томонидаги жой‖ 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o„zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Respublika I ilmiy-texnikaviy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
http://compling.navoiy-uni.uz/
20 
14. 
Отам машъалани тутиб, охур бошига 
бордилар. 
охур+
 ø
→
 
бош
и; 
бош
+г.ш.+г.ш. 
→
бордилар
баъзи отлар билан бирикиб, шу 
от 
орқали 
ифодаланган 
нарсанинг 
ўзини 
ѐки 
у 
ўрнашган жойни, ѐн-атрофини 
билдиради; 
15. 
Аваз дала бошида, омонат бир чайла 
соясида соч олиб турарди 
дала+
 ø
→
 
бош
ида
; 
бош
+г.ш.+г.ш.
→ соч олиб 
Чўзиқ, 
давомли, 
бўйли 
нарсалар, жой, майдонларнинг 
бошланиш жойи ѐки охири, 
этаги; шундай нарсаларнинг 
икки 
учидан, 
чеккасидан, 
томонидан бири. 
16. 
Тўти бу хатнинг бошини эшитибоқ, ўзини 
ерга кўтариб урган эди. 
хат+г.ш. 
→
бош
ини; 
бош
и+г.ш.+г.ш.
→
 эшитиб.
Воқеа, 
ҳодисанинг, 
бирор 
муддат ѐки фаслнинг, асар, 
матн ва ш. к. нинг бошла-ниш 
жойи, 
пайти, 
аввали, 
муқаддимаси. 
17. 
Уйин-кулгимизнинг боши Баҳрихоннинг тўйи 
бўлади, — деди.
кулги+г.ш.+г.ш. 
→
бош
и; 
бош
+г.ш.
→тўйи+бўлади
воқеа, 
ҳодисанинг, 
бирор 
муддат ѐки фаслнинг, асар, 
матн ва ш. к. нинг бошланиш 
жойи, 
пайти, 
аввали, 
муқаддимаси‖ 
18. 
Пеш-тахта олдига бориб, саватдаги 
узумдан бир бош танлади-да, тарози 
палласига қўйди. 
бир
→
 
бош
; 
бош
→танлади 
Баъзи ўсимликларнинг калла 
ѐки чочоқ шаклидаги ҳосили, 
меваси. 
19. 
Беш бош қилиб олмоқ. 
беш
→
 
бош
 +қилмоқ; 
бош
 +қилмоқ+г.в.
Карра ҳисоб 
20. 
Йўл бошига, йўл бошидан [2]
.
 
йўл
→
 
бош
и
Чегара 
 
Бош 
сўзидан олдин келган сўзларнинг унга тобеланмаслиги кузатилди 
(1,4,5.6); Икки ўринда 
билан
кўмакчи воситаси билан бирга келган (1,2). 
Икки ўринда 
қилмоқ 
ѐрдамчи феъли билан бирикиб, қўшма феъл сифатида 
шаклланган (3,19). Бу ўринда 
билан 
кўмакчисини, 
қилмоқ
ѐрдамчи феълини
бош
сўзидан кейин келган бирлик сифатида ҳисоблаш тўғри эмас (дастур шу 
тартибда ѐндашади);
билан
воситаси 
бош 
сўзининг грамматик, 
қилмоқ 
эса 
семантик таркибига тегишли қисмлар ҳисобланади. 
Бош 
сўзига тобеланган 
қисм аксарият ҳолда битишув усулида бирикади (8,9,18,19).
 Бош
сўзи саккиз 
ўринда ўзидан олдинги қисмни мослашув усулида тобелантириб келган 
(10,11,12,13,14,15,16,17). Шундан тўрт ўринда мослашув грамматик шакл 
орқали ифодаланган (10,11,16,17). Қолган тўрт ўринда грамматик маъно 
белгисиз ифодаланган (12,13,14,15). Беш ўринда 
бош
сўзи ўзидан кейинги 
қисмга битишув усулида бириккан (4,5,6,7,9) [2]. 
С.Адилова корпус асосидаги таълим ҳақида сўз юритар экан, яратилиши 
режалаштирилаѐтган ўзбек тилининг корпуси талабага катта ѐрдам 
беришини 
таъкидлайди. 
Талаба 
қисқа 
муддат 
ичида 
сўзнинг 
полисемантиклигини тушунади, турли маъноларни ифодалаши, алоҳида 
қўшимчалар билан қўлланиши, бошқа сўзлар билан бирикиши, жуфт ва 
такрорий шаклда келиши, оғзаки нутқда ишлатилиши, эмоционал-экспрессив 
хусусиятлари ҳақида билимга эга бўлади [3].
Синтактик қуршов методи кўп маъноли сўзнинг туркум хусусиятларини 
намоѐн этмайди. Бу ҳолат кўп маъноли сўзнинг бир сўз эканлиги ва барча 
ўринларда ундан олдин ѐки кейин келган қисм бир хил грамматик маънонинг 

---