V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

Portlatish tarmog‘ini hisoblash.
1-misol. Shaxta stvolining kavjoyida parallel ulangan 75 ta elek-
tr detonatorni kuchlanish liniyasidan portlatish mumkinmi? Detona-
torlar 380 V li o‘zgaruvchan tok tarmog‘iga ulangan. Bunda elektr 
detonatorlarning o‘rtacha qarshiligi 3,6 Ω, kabelning uzunligi (bir to
-
monga) 1500 m, tok o‘tkazuvchi tomirlar mis simdan iborat bo‘lib, 
ko‘ndalang kesimining yuzasi 16 mm
2
, antenna alumin simi bir to-
monining uzunligi 25 m, ko‘ndalang kesim yuzasi 10 mm
2
, kafolat-
langan tok kuchi 2,5 A.
Yechimi.
 1.  Kabelning qarshiligini aniqlaymiz:

---

187
2.  Magistral simning qarshiligi:
3.  Antenna alumin simining qarshiligi:
4.  Kabel, magistral va antenna simlarning umumiy qarshiligi:
5. Portlatish zanjiriga keladigan zaruriy tok miqdorini aniqlay-
miz:
6.  Parallel ulanganda har bir elektr detonatorga keladigan tok:
Hisoblab topilgan tok miqdori kafolatlangan miqdordan yuqori  
(
I
 = 2,5A), demak, hamma 75 dona elektr detonatorning to‘liq port-
lashini ta’minlaydi.
Boshlang‘ich hisoblarga ko‘ra berilgan elektr detonatorlarni kuch-
lanishi 380 V bo‘lgan elektr toki tarmog‘idan portlatish mumkinligi-
ni hisoblaymiz:
Demak, 83 donagacha elektr detonatorni portlatish mumkin 
ekan.
2-misol. Kabel uzunligi 
l
k
 = 1150 m, kavjoyda portlatiladi-
gan elektr detonatorlar soni 
n
 = 125, antenna bilan kabel oralig‘ida-
gi simning uzunligi 
l
n
 = 30 m, antenna simining diametri (alumin 
sim) 6 mm
2
, kabelning ko‘ndalang kesim yuzasi 
S
k
 ni, kabelning ish-
latiladigan tomirlarining sonini, antenna simining minimal diametri 
o‘lchamini aniqlash lozim.

---

188
Yechimini 6.9-jadvalga muvofiq aniqlaymiz, qo‘llaniladigan sxe-
mada (6.9-
b
-rasm) kabelning uzunligi 
l
k
 = 1,2 km, uning tok o‘tkazuv-
chi tomirining ko‘ndalang kesim yuzasi 
S
k
 = 6 mm
2
 bo‘lsa, ikkita sim-
tomir bilan 
n
 = 130 ta elektr detonatorni portlatish mumkin.
Uzunligi 1,2 km bo‘lgan kabelning qarshiligi 7,4 Ω, uzunligi 1,15 
km bo‘lgan kabelning qarshiligi:
Magistral kabelning qarshiligi qancha bo‘lganida 125 dona elek-
tr detonatorni portlatish mumkinligini chiziqli interpolatsiya usuli bi-
lan aniqlaymiz:
7,4 Ω – 130 ED
8,0 Ω – 122 ED
Demak, 
Uzaytiriladigan simning minimal diametri:
Antenna simining eng ko‘p yo‘l qo‘yilgan qarshiligi:
Antenna alumin simining minimal diametri:
3- m i s о 1. O‘zgarmas tokning kuchlanishi 220 V. Hamma sim
-
lar qarshiliklarining yig‘indisi 4 Ω, elektr detonatorlar qarshiligi 3 Ω, 
kafolatlangan tok kuchi 1 A. Elektr detonatorlar guruhidagi elektr 
detonatorlar sonini aniqlash talab etiladi.
Yechimi.
 1. Mumkin bo‘lgan guruhlar soni: 
 (27 ta guruh deb qabul qilamiz). 
2. Har bir guruhdagi elektr detonatorlar soni:
 (36 ta deb qabul qilamiz).

---

189
Shunday qilib, ketma-ket – parallel ulangan elektr portlatish tar-
mog‘iga 972 ta elektr detonator ulash mumkin ekan, ularni 27 guruh-
ga bo‘lib, har bir guruhda 36 ta elektr detonator ulanadi.
4- m i s о 1. O‘zgaruvchan tok 380 V, avvalgi misoldagi shartlar 
saqlangani holda guruhlar soni:
Har bir guruhdagi elektr detonatorlar soni:
Shunday qilib, ketma-ket – parallel ulanganda, o‘zgaruvchan tok 
kuchlanishi 380 V bo‘lgan holda 475 dona elektr detonatorni 19 gu-
ruhga ajratib, har birida 25 ta elektr detonatorni portlatish mumkin 
ekan.