|
(яъни, аксарият ҳолларда режимнинг
анъанавий сиёсатчилари фаолиятининг охирида қамалган ва хўрланган
бўлса, диссидентлар эса аввал қамалиб кейин сиёсий фаолиятини бошлаши
кўп учрайди. Тарж.)
,
шунингдек улар ҳам кейинчалик анъанавий сиёсий
муносабатларга мос келадиган тактикаларга амал қилишади.
Шундай қилиб, улар тафаккур, одатлар, тушунчалар ва концепцияларни
мутлоқо ўзга шароитлардан бутунлай янги “тупроққа” ўтказадилар, шу билан
бирга улар ўзлари амалга оширган бу усуллар ва одатларнинг мазмуни ва
таркиби қандай эканлигини бошида англамайдилар, шахсиятидаги сиёсат
юкини шунингдек, сиёсий имкониятлари ни ҳам тарозига тортмайдилар.
Давлат тузилмаларидан ҳайдалиш хавфи, ҳамда янги сиёсий ғояларга
содиқ қолиб ушбу тузилмаларга таъсир эта олмаслик, демократик жамиятларда
(ёки “классик” диктатураларда) сиёсатчиларнинг ҳақиқий ҳаётдан узилиб
қолишига
(Биз билан нима учун сулҳга кўниши керак, агар аввал бошдан биз
томонимиздан таклиф қилинган сулҳ тан олинмаган бўлса)
ва утопик
ғояларнинг асирига айланишига олиб келади. Aммо мен кўрсатишга ҳаракат
41
қилган, посттоталитар тузумдаги ростмана сиёсий воқеалар демократик
тизимдан фарқли равишда ўзгача шароитларда рўй беради.
Жамиятнинг катта қисми, мухолиф партиялар тузиш у ёқда турсин,
ҳатто
муқобил
сиёсий
дастурлар
ёки
ҳеч
бўлмаганда
уларнинг
концепцияларини ишлаб чиқишга бефарқлиги, нафақат жамоат ишларидан
кўнгли қолганлигини, шунингдек, умумий деморализация натижасида “олий
масъулиятни” йўқотганлигини ҳам кўрсатади, лекин шу билан бирга соғлом
ижтимоий инстинкт ҳам ўзини намоён қилади: гўё одамлар рўй рост ҳамма
нарса ўзгариб кетганини ҳис қилишади ва аслида ўзгача ҳаракат қилиш вақти
келганини сезади.
Совет блокининг турли мамлакатларида сўнг ги йилларда кўп сонли ва
муҳим, резонанс берадиган сиёсий импулслар айнан математиклар,
файласуфлар,
физиклар,
ёзувчилар,
тарихчилар
оддий
ишчилар
ва
ҳоказоларнинг йўлбошчилигида юзага келтирилган. Сиёсатчилар томонидан
эмас, юқорида санаб ўтилган “носиёсий” касб вакиллари турли “диссидентлик
ҳаракатлар”нинг йўналтирувчи кучига айланганлиги – бу уларнинг, сиёсий
соҳани танлаган инсонлардан кўра ақлли бўлганлиги учун эмас, балки, улар
сиёсий тафаккур ва стереотипларга
(аниқроғи, анъанавий сиёсий тафаккур ва
анъанавий сиёсий стереотипларга)
тобе эмаслигидандир, шунинг учун улар
парадоксал равишда сиёсий воқеликка нисбатан очиқроқдир ва шу сабабли
улар нимани қандай қилиш кералигини кескинроқ ҳис этадилар.
Бугунги кунда кўзга кўринган муқобил сиёсий моделларнинг ҳеч бири,
ҳатто энг жозибалиси ҳам “яширин сферани” ростмана жонлантиришга,
одамлар ва жамиятни оловлантиришга шунинг дек реал сиёсий активликни
вужудга келтиришга сабаб бўла олмайди.
Посттоталитар тузумдаги потенциал сиёсат ўзгача фаолият ҳудудига
эга. Ушбу тизимнинг комплекс интенциялари ва ҳаёт интенциялари ўртасидаги
доимий ва кескин қарама-қаршилик, яъни, инсоннинг яшашга бўлган
42
эҳтиёжига, назоратсиз яшашига, эркин сўзлаш ва ўз ижодий имкониятларини
англаб етиш, ҳуқуқий ҳимояга эга бўлиш орқали ўзлигига уйғун ҳолда яшаш
каби табиий ҳуқуқларига соя соладиган ҳокимиятнинг таҳқирлашини,
полициянинг босимини кўриш мумкин. Буларнинг барчаси инсонларни
муқаррар равишда ўзига тортадиган, ҳар жойда мавжуд ва тинчланмаётган
зиддият, яъни “яширин сферага” бевосита таъсир қилади.
Aммо идеал сиёсий ёки иқтисодий тузилманинг мавҳум нусхалари
талабга жавоб бермайди ва ишонч уйғотмайди. Мазкур ишончсизлик,
инсонлар ушбу тузилмаларга таъсир қилиш имконининг ўта аҳамиятсиз
эканлигини англаб етгани учунгина эмас, балки инсонлар бугунги кунда аниқ
бир сиёсатчи томонидан сиёсий доктрина “шу ерда ва ҳозир” қанча кам
яратилса ва ўша доктрина “ўша ерда” ва “қачондир” деб номланган мавҳум
томонга кўпроқ йўналтирилса, бундай доктриналар инсон қуллигининг янги
кўринишларини юзага келтиришини, жуда яхши англагани учундир.
Посттоталитар тузум инсонлари бир ёки ундан кўп партиянинг
ҳокимиятда бўлиши ва уларнинг қандай номланиши муҳим эмаслигини,
муҳими эса оддий ва инсонийлик билан яшаш эканлигини жуда яхши
билишади. Aнъанавий сиёсий тамғалардан халос бўлиш, инсоний ҳаётнинг
соф оламига чуқурроқ кириб бориш ва уни таҳлил қилиш орқали сиёсий
хулосаларга келиш – нафақат реал сиёсат, балки “идеал ҳолат” нуқтаи
назаридан ҳам истиқболлидир.
Бугунги кунда вазиятнинг ҳақиқий, чуқур ва узлуксиз ижобийлик
томон ўзгариши, у ёки бу анъанавий сиёсий ғояларга асослана олмайди ва
асослантирилган тақдирда ҳам ўзини оқламайди. Чунки анъанавий сиёсатга
ихтисослашган тушунчалар юзаки
(яъни структуравий, тизимга оид)
концепциялардир. Бу ўзгаришлар – ҳеч қачон ва ҳеч қаерда учрамаган бир
кўринишда – инсоннинг ўзидан, инсоният ҳаёти ва унинг дунёдаги мавқеини
тубдан ўзгартирадиган қадриятлардан униб чиқиши, ўзига, бошқаларга,
43
қўйингки,
атрофидаги
барча
нарсаларга
мустақил
муносабатидан
ирмоқланиши керак. Бугунги кунда янада мукаммал хўжалик ва сиёсий
моделни яратиш (ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ) жамиятдаги экзистенционал ва
маънавий ўзгаришлардан келиб чиқиши керак.
Бу, албатта янги машина излаш ва сотиб олиш каби ўта жўн нарса эмас.
Агар биз эски маразмнинг янги талқинлари ҳақида гапирмаётган бўлсак, бу
фақат ўзгарувчан ҳаётнинг намоён бўлиши сифатида шакллантирилиши
мумкин бўлган нарсадир. Шундай қилиб, яхшироқ тизимни жорий қилиш ҳеч
ҳам мукаммал ҳаётни автоматик тарзда кафолатлай олмайди. Умуман олганда,
бу аксинчадир: яъни,
Do'stlaringiz bilan baham: |
