|
мукаммал ҳаётнинг пойдеворида, эҳтимол янада
мукаммал тизимни қуришингиз мумкин.
Такрор айтаман, мен сиёсий рефлекция ва концептуал сиёсий ишнинг
аҳамиятини камайтириш ниятида эмасман. Бундан ташқари, соф сиёсий
рефлексия ва чинакам концептуал сиёсий иш бизга доимо етишмаётган нарса
деб ўйлайман. “Соф” деган англатма билан мен, ҳеч қачон қайтиб келмайдиган
(қайтиб келганда ҳам бирор бир нарсани сезиларли ҳал қила олмайдиган)
дунёдан бизнинг шароитимизга олиб кирилган анъанавий сиёсий схемалардан
холи бўлган рефлекция ва концептуал сиёсий ишни назарда тутаяпман.
Иккинчи ва тўртинчи Интернационаллар
сингари бошқа кўплаб
15
сиёсий кучлар ҳамда ташкилотлар, бизнинг турли уринишларимизни сиёсий
усуллар билан қўллаб-қувватлашлари мумкин. Aммо бу кучларнинг ҳеч бири
биз учун муаммони ҳал қилиб бера олмайди: уларнинг дунёси бошқа, улар ўзга
шароитларда пайдо бўлган, уларнинг назарий тушунчалари биз учун
қизиқарли ва фойдали бўлиши мумкин. Бироқ, биз улар билан таққосланамиз,
холос, муаммоларимизни эса ҳал қила олмаймиз.
15
Иккинчи интернационал
1889 йилда ташкил этилган Социолистик ишчилар партияларининг бирлашмасидир. 1976 йилда
тугатилган.
Тўртинчи интерноционал
Л.Троцкий томонидан 1938 йилда Ишчилар синфини ҳимоя қилиш учун Францияда
ташкил қилинган ва Сталинизмга мухолиф ўлароқ бир ғоя сифатида кўрилган ва 1940 йилдан бошлаб парчаланишни
бошлаган
— таржимон
.
44
Демократик
жамиятларда
сиёсий
ҳаётни
ҳаракатлантирадиган
дискуссияларни бизнинг мамлакатимизда жорий қилишга бўлган уриниш мен
учун мутлақо ақлсизликдай кўринади. Масалан, жиддий юз билан, тизимни
ўзгартирмоқчимизми ёки шунчаки ислоҳ қилмоқчимизми деган саволни ўртага
ташлаб мунозара қилиш имкониятига эгамизми?
Бизнинг шароитимиз учун бу одатий сохта муаммо: ҳали тизимни
ўзгартиришга ҳам ислоҳ қилишга ҳам имконимиз йўқ; ҳатто ўзгаришларни
қаердан бошлаш ҳам ноаниқ; биз ўз тажрибамиздан биламизки, на “ислоҳот”
ва на “ўзгартириш” ўз-ўзидан ҳеч нарсани кафолатлай олмайди; ва
охир-оқибат, у ёки бу таълимот нуқтаи назаридан, биз яшаётган тизим
“ўзгартирилган” ёки “ислоҳ қилинган” бўладими-йўқми бизга аҳамиятли эмас.
Биз қандай қилиб қадр-қиммат билан яшаш, тизим инсонга ҳизмат
қилиши ва инсоннинг тизимга хизмат қилмаслиги ҳақида фикр юритмоқдамиз
ва биз жоиз бўлган ва ўз маъносига эга воситалар ёрдамида курашаяпмиз ва
ўзи яшаб турган тизимнинг сиёсий стереотиплари асирига айланган баъзи ғарб
журналистларига бу воситалар ҳаддан ташқари қонуний ёки ҳаддан ташқари
авантюрали, ревизионистик, аксилинқилобий ёки инқилобий, буржуа ёки
коммунистик, ўнгчилик ёки сўлчилик бўлиб туюлаётган бўлса, ўзи билади – бу
биз учун муҳим эмас!
12
Бизнинг сиёсий ошхонамизга мутлақо ўзга шароитлардан олиб
кирилганлиги сабабли кўплаб тушунмовчиликларни вужудга келтирадиган,
атамалардан бири – бу
“мухолифат”
тушунчасидир.
Посттоталитар тузумда “мухолифат” нимани акс эттиради?
Aнъанавий, парламент типидаги демократик жамиятларда сиёсий
мухолифат дейилганда, мавжуд ҳокимият даражасидаги сиёсий кучга
(кўп
ҳолларда партия ёки партиялар коалициясига)
айтилади. У бошқарув
45
дастагига эга эмас, лекин бирон-бир муқобил сиёсий дастурни таклиф қилади,
ҳокимиятга интилади ва қонун томонидан рухсат этилган қоидалар доирасида
сиёсий воситалардан фойдаланиб ҳокимият учун курашади. Ҳукумат ҳам
мухолифатни мамлакат сиёсий ҳаётининг органик бир қисми сифатида қабул
қилади.
Ушбу мухолифат билан бир қаторда,
“парламентдан ташқари
мухолифат”
феномени ҳам мавжуд бўлиб, бу ҳам умуман олганда ҳокимият
даражасида ташкил этилган, аммо тизим томонидан ишлаб чиқилган
қоидалардан ташқарида ишлайдиган ва ушбу қоидалар назарда тутмайдиган
воситалардан фойдаланадиган мухолифат тушунилади.
“Мумтоз” диктатурада мухолифат ўзларини альтернатив сиёсий
дастури асосида эълон қилинган сиёсий кучларига ишора қилади. Aммо
қонуний равишда ёки легитимлик ёқасида ҳаракат қилган ҳолда, улар
ўрнатилган қоидалар дои расида ҳокимият учун курашиш имкониятига эга
эмаслар. Шунинг учун ҳам улар кўпинча давлат ҳокимияти билан очиқ
тўқнашувига бориш кўзлаб турли партизан гуруҳларга ёки қўзғолончи
ҳаракатларни
шакллантирадилар
(ёки
тўғридан-тўғри
ушбу
қарама-қаршиликка жалб қилинади)
.
Юқорида келтирилган мухолифат тушунчаси маъноларининг бирортаси
ҳам посттоталитар тузумда мавжуд бўлмайди. Хўш, бу тушунча қайси маънода
ва қандай боғлиқликда ишлатилади?
Юқори мансабдорлар билан яширин конфронтацияда бўладиган
бошқарув
структурасидаги
шахслар
ёки
гуруҳлар
(асосан
Ғарб
журналистикаси талқинига кўра)
унинг таркибига қўшилиб борилади; шу
билан бирга, уларнинг қарама-қаршиликлари учун мотивлар кўпинча
ҳокимият учун примитив интилиш ёки унинг вакилларига шахсий душманлик
билан боғлиқ айрим (албатта, ўта аниқ ифодаланмаган) концептуал фарқлари
бўлиши мумкин.
46
Посттоталитар сиёсатда, “мухолифат” деганда, билвосита сиёсий
оқибатларга олиб келадиган ҳамма нарса яъни посттоталитар тузумнинг соф
манфаатларига ва унга ҳақиқатан ҳам таҳдид соладиган жамийки нарсалар
тушунилиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
