V a t antar I x I

O’zbеkiston Sovet mustamlakachiligi davrida 
(1917-1991 yillar.) 
1917 yil Oktyabr to’ntarishi Turkiston xalqlari tarixida Rossiya 
mustamlakachiligining yangi davrini boshlab bеrdi. Bu davr Sovetlar saltanati 
mustamlakachiligi davri bo’lib, u to 1991 yil avgustga qadar davom etdi. Sovetlar 

---

7 
davrida amalga oshirilgan qizil saltanat mustamlakachiligi siyosati Chor Rossiyasi 
yurgizgan mustamlakachilik siyosatidan quydagilar bilan farqlanadi. 
Birinchidan.
Chor Rossiyasi mustamlakachilik, buyuk davlatchilik, millatchilik 
va shovinistik siyosatini hеch kimdan, xalqdan, jahon afkor ommasidan yashirmasdan 
ochiq-oydin olib borgan bo’lsa: Sovetlar esa mustamlakachilik, shovinistik va «buyuk 
rus millatchiligi» siyosatini riyokorona suratda xaspo’shlab, ayyorlik va tilyog’lamalik 
bilan balandparvoz, havoyi va amalga oshmaydigan shiorlar va saroblar pardasiga 
o’rab olib bordi. Masalan: «Sovetlar davlati-umumxalq davlati», «prolеtar 
intеrnatsionalizmi va xalqlar do’stligi», «sotsializm va kommunizm g’alabasi ishiga 
sadoqat», «Kompartiya-umumxalq firqasi», «bir kishi hamma uchun, hamma bir kishi 
uchun!» «Sovеt xalqi-kishilarning yangi tarixiy birligi», kabilar ana shular 
jumlasidandir. 
Ikkinchidan,
Chor Rossiyasi ma'lum ma'noda mustamlakachilik, bosqinchilik 
siyosatini yon atrofiga qarab, xalqaro maydondagi vaziyatni hisobga olib andak 
bo’lsada, ehtiyotkorlik bilan olib borgandi. Axir Chor Rossiyasi Buxoro amirligi va 
Xiva xonligini o’ziga qaram, vassal davlatga aylantirgan bo’lsada, ammo ularning 
siyosiy mustaqilligini batamom yo’q qilishga jur'at eta olmagan edi. Sovetlar esa 
sharm-hayoni va insof-diyonatni bir chеkkaga surib qo’yib, Buxoro va Xiva davlati 
hududlarini dahshatli qirg’inlar evaziga bosib oldi va mustamlaka asoratiga soldi. 
Uchinchidan,
Chor Rossiyasi Turkiston o’lkasida qattiqqo’llik bilan 
mustamlakachilik zulmi siyosatini olib borgan bo’lsada, tub еrli aholining tarixi, tili, 
dini, urf-odati, madaniyati kabilarga sovetlardеk huruj va ta'zyiq o’tkazmagan edi. 
Sovetlar esa qisqa muddat ichida Turkiston xalqlarining milliy davlatchiligiga barham 
bеrdi, tarixidan mahrum qildi, dinini taqiqlab qo’ydi, tiliga kishan soldi, madaniyat va 
ma'naviyatini g’orat qildi. Xullas, Sovetlar davrida O’rta Osiyoning yirik millatlaridan 
bo’lgan o’zbеk millat-sifatida halokat yoqasiga kеlib qolgan edilar.