Zamonaviy dunyoda millatchilik

---

Zamonaviy dunyoda millatchilik
Annotatsiya
Agar zamonaviy dunyoda faoliyat yuritayotgan siyosiy
partiyalar va birlashmalarning mafkurasini ularning
millatchilikka munosabati nuqtai nazaridan ko‘rib chiqsak,
quyidagi yirik guruhlarni ajratib ko‘rsatish mumkin.
1. Siyosiy “asosiy oqim” partiyalari, ularning ritorikasida
millatchilik ruhining ayrim elementlari kiritilishi mumkin.
2. Millatchilik ruhini sotsialistik, sotsial-demokratik,
konservativ va boshqalar bilan birlashtirgan separatistik
yoki islohotchi tarafdagi partiyalar va harakatlar. Bunday
uyushmalar odatda mo''tadil millatchilik deb ataladi.
3. Mafkurasida millatchilik ruhini tizimiy shakllantiruvchi
radikal partiyalar va harakatlar. Bular ultramillatchilik yoki
radikal millatchilik deb ataladigan guruh vakillaridir.
Ultramillatchilar ko'pincha "o'ta o'ng" ligi bilan ajralib turadi.

---

Chap qanot tashkilotlari ham radikal millatchilik
qarashlari sifatida harakat qilishlari mumkin. Masalan,
Rossiya milliy vatanparvarlik ittifoqi (NPSR), Serbiyaning
Radikal partiyasi, shuningdek, G'arbiy Evropadagi
ko'pchilik separatistlar: Korsika Milliy ozodlik fronti,
Shimoliy Irlandiyada Shin Fein, yuqorida aytib o'tilgan Eri
Batasuna va boshqalar. Mo''tadil va radikal millatchilar
o'rtasidagi farq ularning millatchilik mafkurasining asosiy
qoidalarini amalga oshirish ketma-ketligidadir. Mo''tadil
millatchilar milliy hamjamiyatning ma'lum bir madaniy va
etnik xilma-xilligini tan olishga tayyor, radikal millatchilar
uchun esa madaniy va etnik bir xillikka ega bo'lmagan
millat safsatadir.

---

O'ta millatchilarni o'zlarining mo''tadil fikrlovchilaridan
ajratib turadigan yana bir muhim xususiyat - jamiyatning
barcha sohalarida e'lon qilingan millat tamoyilining
mutlaq ustuvorligidir. Ular o'z davlatlariga aniq zarar
yetkazishlariga qaramay, bu tamoyilni amalga oshirishga
tayyor. Qaysi partiyalar va qaysi siyosiy yetakchilar
o‘rtacha millatchi, qaysilari radikallar deb tasniflanishi
ko‘p jihatdan ular faoliyat yuritayotgan mamlakatning
tarixiy va siyosiy konteksti bilan belgilanadi. Shunday qilib,
Hindiston Milliy Kongressi partiyasining moʻʼtadil
millatchiligi (Bxaratiya Janata ultramillatchiligidan farqli
oʻlaroq) Hindistonni asosiy demokratik qadriyatlardan voz
kechmagan holda kuchli va birlashgan milliy davlatga
aylantirishga qaratilgan. Basklar davlatining Ispaniyadan
tinch yo‘l bilan chiqib ketishi tarafdori bo‘lgan Basklar
milliy partiyasi o‘rtacha millatchi deb tasniflanadi.

---

Sotsializm bilan millatchilik gibridlari hech qachon yaxshi natijali
bo'lmagan. Ruminiyada (A. Chaushesku), albanlarda (E. Xoxxa),
kambodjada (Pol Pot va Ieng Sari), Shimoliy Koreyada (Kim Ir Sen va Kim
Chen Ir) tajribalari natijasida oʻz xalqiga hech qanday farovonlik
bermagan shafqatsiz diktaturalar vujudga keldi.
“Milliy sotsializm”ning yana bir misoli 1963-yildan beri Suriyada doimiy
hukmronlik qilib kelayotgan Arab Sotsialistik Uygʻonish partiyasi (Baas
partiyasi) mafkurasi, shuningdek, Iroqdagi xuddi shu nomdagi partiya
mafkurasidirPartiya bosh kotibi va davlat prezidenti ikkala holatda ham
bir shaxsda birlashgan (Suriyada bu Hofiz Asad, Iroqda yaqin vaqtgacha
Saddam Husayn). S. Husaynning 35 yillik hukmronligi Iroq xalqi kabi
madaniy va siyosiy jamiyatning paydo boʻlishiga olib kelmadi. XXI asr
boshlarida. iroqliklarning etnik va konfessiyaviy sadoqati davlatga
sodiqlikdan ustun edi. Buning ajablanarli joyi yo'q, chunki diktatura
fuqarolar jamoasi sifatida milliy hamjamiyatning shakllanishiga yordam
bermaydi. Shu bilan birga, S.Husayn Iroq jamiyatining bosqichma-
bosqich integratsiyalashuviga hissa qo'shgan kuchli institutlarni
yaratishga muvaffaq bo'lganini ta'kidlash kerak. Ana shunday
muassasalardan biri armiya bo‘lib, u sunniy yoki shia bo‘lishidan qat’i
nazar, yoshlarga o‘zini iroqlikdek his qilish imkonini berdi.