В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х


Божхона божларини турли мезонлар бўйича куйидагича гуруқлаш



Download 23,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet257/441
Sana22.02.2022
Hajmi23,32 Mb.
#112691
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   441
Bog'liq
Jahoniqtisodiyotyoti

Божхона божларини турли мезонлар бўйича куйидагича гуруқлаш 
мумкин (20.2.1-расм):
1. Ундириш усу лига кура:
— адволор - махрулотни божхона қийматндан фоиз 
шаклида 
ҳисобланувчи ва ундирилувчи бож;
3 5 0


— сп еци ф ик - м ақсу л о тн и н г қар би р ў яч о в б ирлигидан белгиланган 
м и к д о р д а ун д и р и л ад и ган бож ;
— ко м б и н ац и я лаш ган - адволор в а сп еци ф ик у зв и й равиш д а биргаликда 
к у ллан и лувчи бож .
2. У н д и р и ш о б ъ ек ти га кўра:
— и м п о р т - и м п о р т қи ли нувчи маҳсулотлардан ундирилувчи бож ;
— э к с п о р т - э к с п о р т товарларидан унди рилад и;
— тр ан зи т - бо ж х о н а ҳ у дуд ин и кесиб ў ту вч и то варлард ан ундирилади.
3 . Х а р а к т е р и г а к ў р а :
— д ав р и й - д а в р и й м ахсулотлар (асосан, қ и ш ло қ хўж алик маҳсулот- 
л ар и )н и н г халқаро сав д о си н и тартибга солиш ни н г ж о р и й дастаги булган 
бож лар;
— д ем п и н гга қ ар ш и — м ам лакат худуд ига ўзи н и н г ҳақи ки й нархидан п а с т
н ар х д а то вар олиб ки р и л и ш и натиж асид а м иллий и ш лаб чикарувчиларга зарар 
етказилса, бу м аҳ су л о т и м п орти дан ун ди рилад иган бож ;
— ком п енсац и он — и м п о р т қилинадиган м аҳсулотн и иш лаб чи қари ш да 
б евоси та ёки б и л во си та субсидиялар кўлланилган бўлса в а бунинг н ати ж аси д а 
м и ллий и ш л аб ч и қ ар у вч и л ар га зарар келгирилаётган бўлса, кулланиладиган 
бож .
4. К ел и б ч и қ и ш и г а кўра:
— автон ом - д а в л а т б о ш қа давлатлар билан кел и ш и б ўтирм асдан ж орий
қи ли нган б и р то м о н л а м а бож лар;
— кон в ен ц и он - и кки ёк и ку б то м о н л ам а келиш ув асосида ж орий
қш ганувчм бож лар;
— п реф ерен ц и ал — сан оат ж иҳати дан р и вож ланган м ам лакатлар р и во ж ­
ланаётган м ам лакатл ар д ан и м п о р т қилинад иган товарлард ан ундириладиган
чеги рм али бож лар.
5. С тавка т у р и га кўра:
— д о и м и й - ш ар т-ш ар о и т ўзгарса ҳ ам ўзгарм асдан турадиган бож ;
~ ўзгарувч ан — х у к у м а т том он ид ан белги лаб к ўйи лган ҳолларда ўзгариб 
ту р у вч и бож дир.
6
. Ҳ и соб лаш у с у л и г а кура:
— н ом и нал - б о ж х о н а тар и ф и д а кўрсатилган б ож ставкалари. Б у став­
калар м ам лакат б о ж х о н а ҳ и м о яси туғриси да ф ақат ум у м и й м аълум отларни 
бери ш и м ум ки н;
— р е а л - қ и см в а д етал л ар д ан ун д ирилувчи б о ж х о н а бож ларини ҳи собга 
ол ган ҳ о л д а я кун и й то в ар л ар д ан ун ди рилувчи ҳақи қи й бож . Б у б о ж тариф
эскалац и яси н и акс эти рад и .
Ҳ ар кан д ай д а в л а т тар и ф сиёсатини кўллар э к ан тариф ларни ягона 
ти зи м га би рлаш ти ради . Б о ж х о н а органи о либ бори лаёгган бож хона сиёсати 
до и р аси д а б ож тў л ам асд ан о л и б чи қили ш и (ёки о либ кирилиш и) м ум ки н
бўлган ё к и б о ж у н д и р и л и ш и лозим б улган товар л ар н и аниқлаш тиради. Б о ж
став кал ар и товар ту р и га қар аб ўзгариб боради.
351


Б ож хон а т а р и ф л ар и ю р и д и к в а ж и см о н и й ш ахслар у ч у н ўрнатилади , бож
у н д и р и ш
п р и н ц и п лари ту р л и ч а бўлади. 
Ж и см о н и й
ш ахслар 
ш ахси й
эҳтиёж лари у ч у н зар у р б улган оси б о ж олинм ай диган м и н и м у м чегараси да 
товарларн и б о ж тўлам асдан о либ чи қиш ҳукуқи га эга. О датда, д ав л ат 
товарларн и б о ж тўлам асдан о либ чи қиб кетиш ни нг чегараси ни (қийм атли 
эквивален тин и) б ел ги лаб беради. Б ун д ан таш қари, б аъзи то вар л ар бўйича олиб 
чиқиш ва о л и б ки р и ш н и н г чегар ав и й м еьёр л ар и ўр н аталад и . У зб еки стон д а 
ш ахси й э х ти ёж л ар у ч у н б о ж тў л ам асд ан
2
ли тр гач а сп иртли и чи м ликлар, 
1000 
д он агача 
т а м а к и
м ахсулотлари, 
30 
м етргача 
си н тети к 
м атолар, 

килограм м гача гўпгг, 5 тагач а те р и м ахсулотлари в а ҳ о казоларн и б ож
тўлам асдан о л и б ч и қи ш в а о либ к ири ш м ум ки н. О ли б ўти ластган товарлар 
ҳ аж м и бу м еъ ёр л ар д ан ош ганд а ж и см о н и й ш ахе э ксп о р т ёки и м п о р т 
бож ларин и тўлай д и .
Б ош қа м ам лакатл ар д а товар л ар н и б ож тўлам асдан о л и б ў ги ш м еьёрлари , 
айниқса, сп и р тл и в а там аки м аҳсулотлари у ч у н б и р м у н ч а к ам ўрнатипган. 
М асалан , Ф р ан ц и я , Г ерм ан и я, Я по н и я, А Қ Ш в а У кр аи н ад а б о ж тўлам асдан
200
д о н а си гар ета олиб к и ри ш м ум кин.
А ктив б о ж х о н а си ёсатини о либ бори ш д ан м ақсад и ч к и бозорни и м п орт 
товарлари б и л ан тўл д и р и ш ёки м у ай ян товарларн и нг и ч к и б озорларга кири б 
келиш и н ин г ол д и н и олиш дан и борат. А гар д авлат х о р и ж товарлари н ин г и чки
бозорларга к и р и б к ели ш и н и м аҳалли й то в ар и ш лаб чиқарувчилар билан 
р ақобат қи л и ш и н и х о хлам аса, у н д а бу товарларн и нг олиб кири лиш и бутунлай 
тақиклан ади ёк и у л ар га н и сб атан ю ко р и тари ф лар ж о р и й этилади . М асалан , 
Я п о н и я в а Б у ю к Б ри тан и яд а бож х о н а тари ф л ар и 0 д а н 3 0 -4 0 % гач а ўзгарйб 
туради. М ам лак атд а и ш л аб ч и қарилм айд иган х о м аш ё в а то в ар л ар га нисбатан

ставкали , та й ё р м аҳсулотлар, айниқса, м аҳаллий и ш л аб чиқарувчилар 
том онид ан и ш л а б ч и қари лад иган ту р д о ш м аҳсулотларга н исб атан э н г ю кори
ставкали тар и ф л ар ўрн атилади. Ҳ атто, э н г таракқи й этган м ам лакатлар ҳам 
и чк и б озорлари н и тар и ф л ар ёрдам ид а ҳи м оя қилади. Ю қ о р и бож хон а 
тариф лари м аҳ ал л и й товар и ш л аб чикарувч илар у ч у н ю қо р и хараж атларн и
қоплаш вази ф аси н и ўгайди.
2 0 3 . Б о ж х о н а т а р и ф л а р и в и қ ў л л а п ш и н г ж а ҳ о н т а ж р и б а с и
Т ариф лар Ғ ар б и й Е в р о п а м ам лакатлари да X V II аердан бо ш лаб ж орий
этилган.
С ан оат ж и ҳ атд ан тар акки й этган м ам лакатлар том он ид ан илш ортга 
нисбатан қўллан и лади ган тар и ф ставкалари п аст д ар аж ад а бўлса-да, баъзи 
ту р д аги то вар л ар б ўй и ча б о ж х о н а ставкалари ю қо р и л и ги н а қолм окда. 
К ў пч ил и к истеъм ол, қ и ш ло қ х ^ж али к в а м еҳ н ат си ги м корлиги ю қори
товарларга н и сб атан ж о р и й қил и нган тариф ставкалари у м у м и й тариф
став кал ари дан 1 0 -2 0 баравар ю қори ди р. М и со л учун , А К Щ ц а кийим -кечак ва 
п ойаб зал и м п о р ти г а н и сб атан ж о р и й эти л ган тар и ф став кал ар и 11% д ан 4 8%
352


гач а ети ш и м ум ки н. 2001 й и л д а кий и м -кечак в а пойабзал и м п о р ти А Қ Ш
ум ум ий и м п орти н ин г 6 ,5 % и ни таш к и л этган бўлса-да, м азкур товарлард ан
ун д ирилган тар и ф л ар тар и ф л ар д ан туш ад иган даром адларнинг д ея р л и яр м и н и
таш ки л этган в а 20 м лрд . д олларга т е н г бўлган. Х удци ш ун дай ҳо л ат б о ш қа 
саноат ж и ҳатд ан та р а қ қ и й этган м ам лакатлар ам алиётида ҳ ам кузагилади . 
М асалан , Е в р о п а И т ш ф о қ и д а гў ш т м аҳсулоти и м п орти га нисб атан ж ори й
этилган тар и ф л ар 2 3 6 % н и, д о н м ахсулотлари га нисб атан 180% н и , с п о р т о ё қ
кийим ларига н и сб атан э с а 17% н и таш к и л этади.

Download 23,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   253   254   255   256   257   258   259   260   ...   441




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish