В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

20-БОБ. ТА Ш ҚИ С АВДО Н И ТАРТИ БГА СОЛИШ НИНГ 
ТАРИ Ф М ЕТОДЛАРИ
20.1. Таш ки савдони тартибга солиш зарурати ва ташки савдо сиёсати
Ташки савдо сиёсати давлат ташки иқгисодий сиёсатининг таркибий 
қисми 
саналиб, 
миллий 
иқтисодиёгнииг 
ташқи 
бозорлардаги 
рақобатбардошлигини ошириш ва ташқи рақобатдан маҳаллий ишлаб 
чикарувчиларни ҳимоя қилишга кўмаклашувчи чора-тадбирлар йиғиндисидир.
Ташки савдо сиёсати қуйидаги икки йўиалишни ўз ичига олади:
— экспорт сиёсати;
— импорт сиёсати.
Экспорт сиёсати экспортга йўналтирилган ривожланиш модели 
доирасида ривожланади. Импорт сиёсатининг турларидан бири импорт 
ўрнини қоплаш сиёсати ҳисобланиб, бу сиёсат кўпчилик мамлакатлар 
иқгасодиёгининг саноатлашишида катта роль ўйнаган.
Ташқи савдо сиёсатининг асосида мумкин қадар кулайлик яратиш 
режими ётади. Ташқи савдо сиёсати турли даражада амалга оширилади: 
миллий, икки томонлама, худудий, халқаро. Қайд этиб ўтилган хар бир даража 
ўз ҳусусиятларига эга.
Давлатнинг ташқи савдога аралашиш миқёсига қараб ташки савдо 
сиёсати протекционисгик ва эркин савдо характерига эга бўлади (20.1.1-расм)
20.1.1-расм. Таш қи савдо сиёсатининг турлари
Эркин савдо муносабатлари, талаб ва таклиф асосида ривожланадиган 
эркин савдо давлатнинг энг кам аралашуви сиёсатини акс зггиради.
Протекционизм - тариф ва нотариф инструменгларни кўллаш йўли билан 
икки бозорни хорижий рақобатчилардан химоя килиш давлат сиёсатидир. 
Қайси сиёсат афзал, деган савол иқтасодчиларнинг доимий баҳслашувига олиб 
келади. Миллий саноат ривожланишига имкон берувчи протекционизм 
афзалми 
ёки 
миллий 
ишлаб 
чиқариш устуворликларини 
халқаро 
устуворликлар 
билан 
қиёсий таққослаш имконини берувчи савдо 
эркинлигими?
Тарихнинг турли даврларида ташқи савдо амалиёти гоҳ у томонга, гоҳ бу 
томонга кдйишиб келган, тўтри, у ҳеч қачан экстремал шакллардан 
бираягасини қабул қилмаган. XX асрнинг 50-60-йилларида халқаро
347

---

иқшсодиёг учун протекционизмдан ташқи савдони янада либераллаштириш 
томонга қайгиш хос бўлган бўлса, 70-йилларнинг бошидан тескари тамойил 
кўзга ташланди — мамлакатлар ўз ички бозорларини тариф ва нотариф 
тўсикдар ёрдамида хорижий рақобатдан ҳимоя қилишни бошладилар.
Замонавий протекционизм нисбатан тор соҳалэрда - қишлоқ хўжалиги, 
тўқимачилик, кийим-кечак ва пўлат тармоқларида мужассамлашган.
Протекционисгик тамойиллар ривожланишининг куйидаги шаклларини 
ажратиш мумкин (20.1.2-расм):
— селектив протекционизм — айрим мамлакатлар ёки товарлар гуруҳига 
нисбатан қўлланилади;
— тармоқ протекционизми - муайян тармокдарни, аввало аграр 
протекционизм доирасида қишлоқ хўжалигини химоялайди;
— жамоавий протекционизм — мамлакатлар бирлашмалари томонидан 
ушбу бирлашмага кирмайдиган мамлакатларга нисбатан қўлланилади;
— яширин протекционизм — ички иктисодий сиёсат усуллари ёрдамида 
амалга оширилади.