В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

23.3.1-жадвал
О з и к - о в қ а т г а б ў л г а н ўси б б о р а ё т г а н қ ў ш и м ч а т а л а б н и қ о н д и р и ш у ч у н
з а р у р б ў л а д и г а н и ш л а б ч н қ а р и ш ҳ а ж м и , м л н . т о н н а 7
2008 йилдаги шплаб 
чикариш хэжми
2020 йилда талабни 
қовдириш учун 
зарур бўладиган 
ишлаб чиқариш
Ишлаб чикариш 
хажмини 2020 йилда 
кўшимча ошириш 
чарурлига
Буғдой
683.4
772,3
88,9
Гуруч
685,8
775,1
89,2
Маккажўҳори
826,2
933,7
107,5
Г ў ш твагў ш т
маҳсулотлари
282,1
318,8
36,7
Сут ва сут 
махсулотлари
687,7
772,2
89,5
7 Ведомости, №214 (2980), 14.11.2011.С. 17.
405

---

Т аҳли ллар 
кўрсатиш ич а, 
О сиё-Т и нч 
океани 
м и н тақаси д а 
тўй иб 
овқатлан м аётганлар со н и 20 1 0 йилда 2 0 0 8 й и л га н исб атан 1 2% га, я ъ н и 658 
м лн. киш ид ан 578 млн. ки ш и гач а қисқарганига қ арам асдан у ш б у кўрсаткич 
ю ко р и м и н тақ а ҳисобланади. Қ аш ш оқларни н г м утлақ к ў п ч и л и ги О сиё (62,4% ) 
ва А ф р и к ад а (2 5 ,8 % ) яш айди.(23.3.2-ж адвал).
23.3.2-жадвал
Ж а қ о н д а т ў й и б о в қ а т л а н м а й д и г а н а ҳ о л и у л у ш и , 2 0 1 0 й .8
М и н такалар
М лн. к и ш и
Ривожпантан мамлакатлар
19
Яқив Шарқ ва Ш имолий Африка
37
Лотин Америкаси ва Кариб хаязаси мамлакатлари
53
Африканинг Сахрои Кабиридан жанубда жойлашган 
мамлакатлар
239
Осиё-Тинч океани минтакдсида жойлашган мамлакатлар
578
Ж аҳон ози қ-о вқат и н қи р о зи д у н ё м ам лакатлари оддида ози қ-овкат 
х авф си зли ги б и л ан б о ғл и қ м уам м оларни ҳ ал этиш зар у р и яти н и келти ри б 
чи карди.
О зи қ-ов кат х авф си зли ги туш у н ч аси биринчи бор 1974 й илд а Ж а ҳ о н озиқ- 
о в қ а т с ам м и тв д а таклиф қили нган бўлиб, “ ози қ-овқат и сгеьм о ли н и н г 
баркдрор ў си ш и н и таъ м и н лаш ҳ ам д а и ш лаб чиқариш ҳ аж м и в а н архларн и н г 
ў зғариш лари н и қоплаш у ч у н асосий озиқ-овқатларнинг д у н ё д а етарли 
ж ам ғарм алари д о и м о м авж уд лиги ни” англатади.9 К ей и н ги й ил л ар д а озиқ- 
о в қ а т м аҳсулотлари н и н г хавф сизлиги в а тўй им ли лиги
ҳ ам д а ш ахси й
ҳ о ҳи ш ларн и ҳ ам и н об атга о л и ш м ақсадида озиқ-овқат х ав ф с ю л и ги туш у н ч аси
кенгайтири лди . 
О зиқ-овқат 
хавф сизлиги 
соҳасида 
м ав ж у д
зам он авий
адаб иётд а 2 0 0 д ан ор ти қ туш ун чалар в а 450 кўрсаткичлар мавж уд.
2001 й и л д а ози қ-овқат хавф си зли ги ғо яси га ж и см о н и й в а и қ
1
и еоди й
и м ко ни ятд ан таш қари и ж ти м о и й и м хон ият туш ун часи ҳ ам кў ш и лд и . Ҳ ози рги
Ф А О б елги лаган туигунча м азкур қ ўш и м ча ж иҳатни н у й и д агя ч а акс этгиради: 
“б ар ч а к и ш и лар ў з овқатланиш эх^иёж лари в а ш ахсий ҳ о х и ш л ар и га биноан 
ф ао л ва со ғло м ҳаётн и таъ м и н л аш у ч у н етарли м и к д о р д а хавф си з в а тўй и м ли
озиқ-овқат м ахсулотлари га э га бў л и ш у ч у н ж исм оний. и ктисодий в а и ж г а - 
м о и й и м кони ятларга эгали ги озик-овкдт хавф сизлиги таъм и нлан ган лиги ни
билдиради ” . 10
О зиқ-овкзт хавф си зли ги б ар ч а одам ларнинг ф аол, соғлом турм уш ини 
таъ м и нлаш у ч у н етарли м и қцорд аги озиқ-овқат м аҳсулотлари ни нг доим о 
м авж уд ли ги
сиф атида 
белгиланади. 
Х авф сизлик 
асоси ни
озиқ-овқат 
м аҳсулотлари н и н г етарлилиги, киш илар том онид ан у л а р н и ж и см о н и й ва 
и ктисоди й ж и ҳатд ан соти б о л и ш у ч у н тўл о в қобилияти таш к и л қилади.
8 Положение дел в связи с отсутствием продовольственной безопасности в мире, 2010. FAO, Рим.. 2010. С, 11.
9 United Nations. 1975. Report of the World Food Conference, Rome 5-16 November, 1974. New York
10 FAO. 2002. The State of Food Insecurity in the World 2001. Rome.
406

---

О зи қ-овқат хав ф си зл и ги т у р л и ж аҳон, м интақа, м иш ш й, м ахаллий в а уй 
хўж аликлари дар аж ал ар и д а белгиланади.
Ж аҳон о зи қ-овқат х авф си зли ги ш у н и н азарда тутадики, бутун д у н ё яхлит 
ти зим си ф ати да ў си б б о р аётган аҳоли эхтиёж ларин и қ о в д и р и ш у чун етарли 
м и кд о р д а о зи қ-овқатларн и таьм и н л ап ш лозим . Б у н д а савдо ж араёнида тўсик 
бўлм асли ги, н архлар бар қар о р д араж ада у ш л аб ту р и ли ш и ва ш у тари қа 
м ам лакатлар эх ти ёж и га қараб и м п орт х и со б и га ў з талабларини қондира 
ол ш д и д ар ко р . Б у н и н г у ч у н иш лаб чи қариш ни н г кескин п асайи б к еги ш и ёки
н архларн и н г кескин о ш и б к етиш ид ан ҳи м оялан и ш у ч у н зарур захираларни
таъ м и нлаш ти зи м и н и я р а т и ш зарур.
Ф А О то м о н и д ан и ш л а б чиқилган ж аҳон ози қ-овқат хавф си зли ги
кўрсапси члари к у йи даги лардан и б о р а т :11
- ж аҳ о н д а 
о зи қ -о вқ ат 
хавф сизлигини 
таъ м и нлаш
у чун
галла 
захи ралари н и н г аҳ о л и и стеъм о ли га н и сбати 17—18% г а тен г бўлиш и зарур;
- ж ам ғарм аларн и н г б е ш га асоси й экспорггерларга бўлган талаблар 
кўрсаткичи;
- б еш та асоси й эксп оргерлардаги заҳ и раларни н г ўз и чки истеъм оли в а
эксп о р тга нисбати;
- у ч т а асоси й и м п ортерлард а дон ли эки н лар ҳоси ли (Х игой, Ҳ ин ди стон
в а М Д Х );
- кам д ар о м ад л и в а о зи қ-овқат тан қи с бўлган м ам лакатларда до н л и
эки н ларн и н г ети ш ти ри ли ш и ;
- Х и то й ва Х дпщ истондан б о ш қа к ам даром адли в а озиқ-овқат тан қи с 
бўлган м ам лакатларда ети ш тири лган м аҳсулот.
О зи қ-овқат хав ф си зл и ги барча м ам лакатлардаги м авж уд захиралар 
хи со б и га и стеъм олн и таъ м и н л аш и м у м ки н б ўлган кунлар м и кдори билан 
ўлчанади . А ҳоли н и ози қ-о вқат м ахсулотлари билан и ш онч ли таъм инлаш н ин г 
м иним ал дараж аси ў тган ҳ о си лд ан олин ган, д у н ё озиқ-овқат исгеъ м оли ни н г 
17% и н и таш ки л қ и л у в ч и в а тах м и н ан и кк и о й дав ом и д а ози қ-овқат 
м аҳсулотлари га б ў л ган эҳтиёж ларни қ о вд и р и ш у чун етарли бўлган ж аҳон
захираларид ир. Ф ақ атги н а 1 9 7 0 -1 9 9 0 й и л л ар д а ози қ-овқат м аҳсулотлари
билан и ш он ч ли таъ м и н л аш н и н г м и н им ал д араж аси 40 ку н гач а кисқарган. 
Ч унончи, 1995 й и л д а д о н захи ралари ж ахон исгеъм олининг 14% и га ч а туш и б
кетди , бу эса д о н л и м ах су л о тл ар н ар х и н и н г ж ид ди й ўси ш ига о л и б келди. 
Ҳ исоб -ки тоб ларга қараган да, д у н ё м и қёсид а ози қ-овқат м аҳсулотлари аҳоли
и стеъм оли н и қо н д и р и ш у ч у н етарли м и кд орд а и ш лаб чиқарилм оқда.
О чли к в а т ў й и б овқатланм аслик б ў й и ч а у м ум ий вазиятнинг и ж об ий
ў згар и ш и
ж аҳ о н н и н г 
аксарият 
м и н тақалари да 
иктисодий 
ҳолатни н г 
ях ш илан ган и б и лан боғли қ. У ш б у кўрсатки ч бўй и ча ж ид ди й силж иш Х игой, 
Х ц н д и сто н д а эр и ш и л д и , ж ум ладан у ш б у м ам лакатларда тў й и б овқатлан- 
м ай д и ган ахоли у л у ш и 2 1 % д а н 16% гач а қисқарди. Т ўйи б овқатланм аётган
11 Measurements. A Technical Review. New York and Rome: UNICEF and IFAD.
407

---

аҳолини нг м у тл ақ в а н и сб и й со н и қисқарган бўлса-да, д о и м о оч ю ради ган
одам лар ёк и т ў й и б овқатлан м айдиган одам ларни н г ум ум ий со н и каттагш гича 
сақланиб қолм оқда.
23.4. Ў з б е к и с т о н д а о з и қ - о в қ а т ш п л а б ч н қ а р и п ш и н г
р и в о ж л а н и ш т е н д е и ц и я л а р и
У зб ек и сто н Р есп убли каси да м у сгақил л и кн и нг дастлаб ки кунлари дан
бош лаб қ и ш л о қ хў ж али ги н и р и вож ланти риш стратегияси ииш аб чиқилди. 
М азкур стратегия қ и ш л о қ хў ж али ги н и ди версиф и кац и я қилиш , п ахта 
яккаҳ о ки м л и ги га 
барҳам
б ери ш , 
м ам лак ат 
аҳолисин и
ози қ-овқат 
м аҳсулотлари , 
би ри н ч и н авб атда ғалл а б и лан таъ м и нлаш , ози қ-овқат 
м у стакд л л и ги га эр и ш и ш вазиф аси ни ҳ а л эти ш га қаратилди.
С ў н гги й и л л ар д а Ў зб еки сго н д а қ и ш л о қ хуж али гид а ту б ўзгариш лар 
содир бўлд и. Ж ум лад ан , ялп и қ и ш л о қ х ў ж али к м аҳсулотлари ни нг м ам лак ат 
Я И М д аги у л у ш и 1990 й и л д аги 33,4% д а н 2010 й и л д а 17,5% гача, п ахта 
х ом аш ёси н и н г у л у ш и 15,9% д а н 1,9% г а ч а туш д й, дон , сабзоватлар, межа 
ети ш тири ш у л у ш и э са м у тан о си б р авиш д а 1 ,4 ,1 ,3 в а 0 ,7 % д а н 2 ,0 ,2 ,3 в а 1,1%
гач а ортди (23.4.1-ж адвал).