Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
403 
Abu Nasr Forobiy g‘arbu-sharqda Aristoteldan keyin Muallimi soniy deb tan olingan 
buyuk olimdir. U qomusiy olim bo‘lib juda ko‘plab sohalarga doir asarlar yozgan. Shuning 
bilan birgalikda ta’lim-tarbiya sohasiga ham o‘zining asarlarida alohida ahamiyat bergan. 
Forobiy yoshlarni o‘qitishning metodlari tasnifini ishlab chiqqan.Ularni nazariy va amaliy 
metodlarga ajratgan. Shu tariqa o‘qitishning hayoti, hamda kundalik faoliyati bilan 
bog‘liqligi g‘oyalarini olg‘a surgan. Mutafakkir o‘qitishning tajriba ko‘rsatmali, induktiv, 
deduktiv, amaliy metodlariga alohida ahamiyat bergan. Barcha metodlarni o‘quvchining 
hayotiy tajribasiga, mantiqiy tafakkuriga tayangan holda birlashtirgan. O‘quv jarayonini 
tashkil etishga qo‘yiladigan talablarni ishlab chiqishda deduktiv metodni ustun qo‘yadi. 
O‘quvchilarga materialni tushunitirishda nimalarga alohida ahamiyat berish haqida eng 
muhim narsalarni fanga ishonchli bilimlar beradigan va shubhalantirmaydigan dalillar bilan 
yoritish va boshqalar ilmi bo‘yicha o‘qituvchilar uchun qimmatli bo‘lgan tavsiyalarni bayon 
qilgan. 
Forobiy matematika fani misollari asosida o‘qitishning ilmiylik, ko‘rsatmalilik, 
tushunarlilik va izchillik prinsiplarini ishlab chiqqan. Bilish jarayonining va fandagi bilim 
shakllarining mohiyatini yoritdi. Olim bilish jarayonini tashkil etish masalalari bo‘yicha 
ancha tavsiyalarni ishlab chiqqan. Uning fikricha o‘quvchilarga turli bilimlar berish bilan 
birga o‘zlari mustaqil holda bilim olish yo‘llarini ko‘rsatish, ularni bilimlarning zarurligiga 
ishontirish kerak deydi. Forobiy bolaning fe’l-atvoriga qarab tarbiya jarayonida “qattiq” va 
“yumshoq” usullardan foydalanish kerak deb uqtiradi. 
Agar bola o‘qish va o‘rganishga moyil bo‘lsa yumshoq usul. 
Tarbiyalanuvchi o‘zboshimcha, itoatsiz va yalqov bo‘lsa, qattiq usul qo‘llanish lozim 
degan. 
Mutafakkir ta’lim-tarbiya jarayonida o‘qituvchining roli alohida ahamiyatga ega 
ekanligini uqtiradi. 
Abu Nasr Forobiy o‘qituvchi quyidagi hislatlarga ega bo‘lishi kerak degan: 
-Sezgi organlari mukammal, kuchli xotira, kuzatuvchanlik, notiqlik san’atiga ega va 
bilimga muhabbatli; 
Mutafakkir yana ta’lim-tarbiya, shakl va uslublari tasnifini bergan: 
1.
Ta’limning nazariy va amaliy yo‘nalganligi. 
2.
Bilimning ilmiyligi va amaliy ahamiyatga egaligi. 
3.
Ta’limning tizimliligi, mantiqiyligi va ketma-ketligi. 
4.
Hayot bilan bog‘liqligi. 
5.
Tushunarliligi. 
6.
Kuzatish va tajriba asosida bo‘lishi. 
7.
Isbotli tortishuvli, ritorik va mulohaza yuritishi. 
8.
Induktiv va deduktiv usuli. 
9.
Mashqlarni bajarish va takrorlash kabilar. 
Qomusiy ilm sohibi Abu Rayhon Beruniy o‘zining “O‘tmish yodgorliklari”, 
“Xindiston”, “Geodeziya”, “Minerologiya”, “At Tafxiy”, “Xorazmlik buyuk zotlar”, 
“Saydana”, “Ma’sud Qonuni” kabi asarlarida va arab tilidan turk tiliga tarjima qilgan qator 
dostonlarida insonlar tarbiyasiga alohida e’tibor bergan. 
Sharq mutafakkirlarining shuningdek, ulardan biri bo‘lgan Abu Rayhon Beruniyning 
ham pedagogik qarashlari jahon pedagogikasi rivojiga qo‘shilgan ulkan hissadir. Ularning 
boy merosi o‘qituvchilarning ma’naviy, axloqiy qiyofasi va kasbiy etukligini 
takomillashtiradi muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘rta asr sharoitida inson, uni 
tarbiyalash, shaxsning har tomonlama rivojlanishini ta’minlovchi omillar, insonparvarlik 

---