Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
90 
shuni aytib qag‘illaydi, shu bilan ikki kun ichida u shumlik xabar yer yuzini aylanib, 
Makkatullogacha yetib boradi” 
Yozuvchi asarda qahramonlarning ichki va tashqi dunyosi ifodasi tiniqligini ko‘rsatish 
maqsadida xalq tilidan juda ko‘plab iboralarni tanlab va o‘rinli qo‘llay olgan. Masalan, 
yuragi kuymoq, yengil nafas olmoq, ayyuhannos tortmoq, jon olib jon bermoq, ko‘ngli 
animoq
kabi iboralar shular jumlasidandir. 
Ma’lumki, tilimizda ibora tarkibini qisqartirish usuli mavjud bo‘lib, unga ko‘ra fikrni 
o‘quvchiga tezroq yetkazish uchun nutqda avvaldan ma’lum bo‘lib kelgan ibora 
komponentlari qisqartiriladi. Masalan, o‘zbek tilida “qo‘lini yuvib qo‘ltig‘iga urmoq” 
iborasi mavjud bo‘lib, uning ma’nosi “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”da “ixlosi qaytib, 
ishonmay qo‘yib, diqqat-e’tiboridan soqit qilmoq” tarzida izohlangan. Cho‘lpon romanida 
uni mana bunday qisqartirilgan holda qo‘llaydi: 
“Undan keyin, qishloq odamlarining 
shunaqa o‘zboshimcha harakatlariga yo‘l qo‘yib bersak, oz vaqt ichida qishloqdan qo‘l 
yuvishimiz kerak bo‘ladi”
. 
Xulosa qilib aytganda, maktabda Cho‘lpon asarlari bilan o‘quvchilarni tanishtirish 
jarayonida avvalo, o‘sha davr adabiy tilining nozikliklarini hisobga olmoq zarur. Cho‘lpon 
she’rlari va “Kecha va kunduz” romanida qo‘llanilgan so‘z va iboralarning qanday va qay 
yo‘sinda ishlatilganligini bilish orqali asar mohiyatini chuqurroq anglab olish mumkin. 
O‘rta umumta’lim maktablarida dars berayotgan o‘qituvchi ana shu holatlarni inobatga 
olsagina yaxshi natijalarga erishishi mumkin. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Rahmatullayev Sh. “O‘zbek tilining frazeologik lug‘ati”. –Toshkent: Qomuslar bosh tahririyati, 
1992. 382-bet. 
2. Rafiyev A. Iboralar – nutqimiz ko‘rki. –Toshkent: «O‘zbekiston» nashriyoti, 1985. 22-bet.