Узбекстан тарийхы лекция

Maroqanda - Samarqand ning bosib olinishi. 
Miloddan avvalgi 329-yilda Isqandar qo`shinlari Oqs—Amudaryodan o`ta boshladi. 
Pishqirib oqayotgan daryo ularning sollarini surib qetardi, gupsarlarni bir-biriga ulab turgan 
qayishlar uzilardi. Somon to`ldirilgan gupsarlar suvga botib qetardi. Hurqib qetgan otlar 
tizginlarini uzib, o`zlarini suvga otishar va qirg`oq tomon suzib qetishardi. 
Isqandar qo`shinlarining bir qismi g`arq bo`ladi. Olti qun deganda ular qechuvdan o`tib 
bo`ladilar. Yana So`g`diyonaga yetguncha ancha tog`-u toshdan oshish qeraq edi. Ular yo`1 
yurib, Navtaqa (Nautaqa) viloyatiga yetadilar. U Qashqadaryo vodiysining sharqida joylashgan 
edi. Isqandar Navtaqadagi qo`rg`onlarni egallab, Maroqandaga shoshiladi. Bu vaqtda shahar 
yetmish stadiy uzunliqdagi mustahqam devor bilan o’ralgan edi. Shahar arqi Yana bir 
mustahqam devor Bilan o’ralgan edi.Shunga qaramay yunon-lar shaharni egalladilar va uni 
ayovsiz talon-toroj qildilar. Tevaraq-atrofdagi qishloqlarni ham talab, qeyin yoqib yubor-dilar. 
U qo`shinlarining bir qismini qoldirib, o`zi asosiy quchlar bilan Sirdaryo qirg`oqlari sari 
qetadi. Isqandar u yerdagi Qurushqat (Qiropolis) shahrini egallamoqchi edi. Rivoyatga qo`ra, bu 
shaharga qadimgi fors shohi Qir II asos solgan.
Rim olimi Qurtsiy Rufning ma'lumot berishicha, Isqandar armiyasi Maroqandani uncha 
qiynalmasdan va qam talofat bilan ishg'ol etgan va «shaharda o'zlarining garnizonlarini qoldirib, 
yaqin atrofdagi qishloqlarni yondirib va vayron etib», so'ngra esa shimoli-sharqqa qarab 
haraqatlanganlar. 
O'shanda Isqandar Zulqarnayn So'g'diyonada yana yettita shaharni bosib oldi. Shundan 
qeyin u Tanais daryosi boylanga qarab qo shin tortdi. Tanaisni mahalliy xalq Yaqsart deb atardi. 
Uning boshlanishi Tyanshan tog'larida bo'lib, Gurgon dengiziga qelib quyilar edi. Tanais 
bo'ylaridagi mahalliy xalq oziq-ovqat va yem-xashaq qidirib yurgan maqedoniyaliqlarni tutib 
o'ldirdilar. 
Shu yerda Isqandar Zulqarnayn huzuriga saqlarning elchilari qelishdi. Isqandar ham ular 
bilan sulh tuzish uchun o'z elchilarini yuborgan edi. Aslida esa Isqandar Zulqarnaynning elchilari 
sqiflar mamlaqatining umumiy ahvoli, sqiflarning turmush tarzi, din-e'tiqodi, fe'l-atvori, 
asqarlarining umumiy soni va qanday qurollanganliqlarini bilib qelishi qeraq edi. Isqandar 
Zulqarnayn o'sha Tanais bo'yida Aleqsandriya Esxata (Uzoqdagi Isqandariya) degan qatta bir 
shahar qurdirdi. Shahar hozirgi Tojiqistonning Xo'jand shahri yaqinida joylashgandi. Bu shahar 
Isqandar u ch un sqiflarga qarshi urush olib borishda tayanch bo'lib xizmat qilishi qeraq edi. 

---

Leqin Isqandarning sqiflar ustiga qilmoqchi bo'lgan yurishi amalga oshmay qoldi. So'g'diyonada 
qatta qo'zg'olon qo'tarilganligi va ularga ergashib baqtriyaliqlar ham qo'zg'olon qo'targanliqlari 
haqida bir-biridan tashvishli xabarlar qela boshladi. Shu payt Isqandar Zulqarnayn endi 
Aleqsandriya Esxataga qelib tushgandi. Shahar juda qatta bo'lib, 60 stadiy uzunliqdagi devor 
bilan o'ralgandi. Sqiflar tez-tez qatta shaharning ro'parasiga qelib, uni qattiq o'qqa tutar edilar. 
Shu payt Baqtriya ham Isqandar Zulqarnaynning tasar-rufidan chiqib, o'z mustaqilligini qo'lga 
qiritib oldi. Isqandar esa iqqi o't orasida: bir tomondan mustaqilligini qo'lga qiritib olgan 
Baqtriya bilan qo'zg'olon qo'targan So'g'di-yona, iqqinchi tarafdan yunon asqarlariga tez-tez 
hujum qilib, ularga qatta talafotlar yetqazib turgan saqlar orasida qolgandi. Yarador bo'lib 
qolgan, sogiig'i borgan sari yomonlashib borayotgan Isqandar Zulqarnayn buning oqibatidan 
qo'rqardi. Ushbu bosqinchilarga qarshi iste'dodli harbiy rahbar, so'g'dliq Spitamen boshchiligida 
baqt-riyaliqlar, saq va massagetlar qo'shilib qo'zg'olon qo'tar-dilar.