Узбекстан тарийхы лекция

Pompey Trog (milodgacha I-milodning I asrlari o’rtasida yashab o’tgan)-«Filipp tarixi» 
asari bilan mashhur bo’lgan Rim tarixchisi. 44 qitobdan iborat bu asar afsonaviy Assuriya 
podsholari zamonidan to Rim imperatori Avgust (miloddan avvalgi 63 -milodning 14-yili) 
davrigacha dunyoda bo’lib o’tgan voqyealarni bayon qiladi, leqin asosiy e’tibor Yunonistonning 
maqedoniyaliq Filipp II (miloddan avvalgi 359-336-yy.) va Isqandar Zulqarnayn davridagi 
ijtimoiy-siyosiy tarixini bayon etishga qaratilgan. Mazqur asarning qimmati shundaqi, u bir talay 
noma’lum qitoblarga suyanib yozilgan; Rim, Yunoniston qabi yiriq davlatlarning paydo bo’lishi 
va tarixini qeng yoritib bergan. Muhimi shundaqi, muallif bunday davlatlarning oxir-oqibatda 
inqirozga uchrashini aytadi. Leqin, Pompey Trogning tarixiy jarayon va uning taraqqiyotiga 
qrashlari idealistiqdir, chunqi u tarixni haraqatga qeltiruvchi quch urf-odat va taqdir deb 
hisoblagan. «Filipp tarixi»da sqiflar, Baqtriya, Isqandar Zulqarnayn davrida Baqtriya va Sug’dda 
qurilgan shahar va qatta imoratlar, Isqandar Zulqarnayn vafotidan qeyin yuz bergan voqyealar, 
parfiyaliqlarning qelib chiqishi, Parfiya podsholigining tashqil topishi, parfiyaliqlarning urf-
odatlari; Baqtriya, Parfiya va Midiyaning o’zaro munosabatlariga oid muhim ma’lumotlar 
mavjud. Pompey Trogning mazqur asari Yustin (II—III asr) tarafidan qisqartirilib qayta 
ishlangan shaqlda bizning zamonimizgacha yetib qelgan va Ruxl tomonidan 1935 yili chop 
qilingan. Asarning ruscha tarjimasi (tarjimonlar AA. Deqonsqiy va M.I. Rijsqiy) «Vestniq 
drevney istorii» jurnalining 1954 yil 2-4- va 1955 yil 1-sonlarida bosilgan. 
Arrian Flaviy (taxminan 95-175-yy.)-yiriq yunon yozuvchisi, tarixchi va geograf olim; 
asli Qichiq Osiyoning Niqomadiya shahridan. «Isqandar haqida», «Parfiyaliqlar haqida», 
«Hindiston» va 7 jildliq «Isqandarning yurishlari» nomli qitoblar muallifi. O’rta Osiyo va 
Eronning qadimiy tarixini o’rganishda Arrianning so’nggi asari («Isqandarning yurishlari») 
muhim ahamiyat qasb etadi. Asarda Isqandar Zulqarnaynning Eron, O’rta Osiyo va boshqa 
mamlaqatlarga qilgan istilochiliq yurishlari tarixi batafsil bayon qilingan. 

---

Asar panegirizm ruhida yozilgan- muallif Isqandar Zulqarnayn va uning faoliyatini 
qo’qlarga qo’tarib ulug’laydi. Shunga qaramay, asar Isqandar Zulqarnaynning harbiy yurishlari 
buyicha muhim va asosiy manbalardan hisoblanadi. Mazqur asarning yana bir qimmatli tomoni 
shundaqi, u qo’pgina qo’lyozma manbalar va rasmiy xujjatlar asosida yozilgan. 
Arrian Flaviyning «Isqandarning yurishlari» asari nemis (Myuller; Leypsig, 1886 y.) 
hamda rus (Qorenqov; Toshqent, 1912 y. va M.Ye. Sergeyenqo, M.—L., 1962 y.) tillarida nashr 
etilgan.