у т а а з а л а д и г а н
маърака, йигин М.дир: диний М.лар, туй
М.лари, дафн М.и ва б. Шунингдек, тан-
таналар б-н утказиладиган расмий йигин:
юбилейлар, мукофот бериш М.и, хайкал-
нинг очилиш М.лари ва б. М. - шахе, гурух,
ва жамият хаётидаги мухим ходисаларни
нишонлаш шакли. Тарихан М. диний ти-
зимларда вужудга келган. Уларда инди-
виднинг ижтимоий тизим б-н алокалари
ифодаланган. Х,оз. жамиятда М. асосан,
маиший турмуш, сиёсий, ижтимоий тизим-
лар хаётида намоён булади. М. ва удумлар
кучли психологик ва хиссий таъсир этиш
кучига эга булиб, улар ёрдамида урф-одат
ва анъаналар бевосита юзага чикади.
МАСЛАХДТ ОШ И, туй кенгаши - Урта
Осиё халкларининг туй б-н боглик маро-
симларидан бири. М.о. туйдан бир неча кун
олдин утказилади. М.о.га махалла, кишлок
туй комиссияси вакиллари, оксоколлар,
махалладаги кариялар, куни-кушнилар,
кариндош лар чакирилади. М аслахатга
келганлар туйни качон, кандай утказиш
тартиби, харажатлар, кимлар кандай вази-
фаларни бажаришларининг шартлиги, туй
эгасининг имкониятларига караб туйга
кимларни таклиф этиш каби мухдм маса-
лаларни хал этишади. М.о. Узбекистон-
нинг турли туманларида хар хил даражада
утказилади. Бу тадбир кандай утказилиш-
дан катъи назар уша куни ош дамланиб,
мехмонларга зиёфат килинади. М.о.нинг
энг асосий мавзуси туйга сарфланадиган
махсулотлар: гуруч, ун, ёг, гушт, мева,
канд-курс, сарпо, кургга-тушак ва б. хакида
булиб, уларнинг кай даражада тайёрланган-
лиги, шунингдек, камчиликлари атрофлича
мухокама килинади.
МАСЪУЛИЯТ - ижтимоий ахамиятли
бурч ва вазифаларнинг бажарилиши, оки-
батига хатти-харакат негизида ётган ахлокий
тамойилларга амал килинишига муайян
кимса ёки социал гурухнинг жавобгарли-
гини билдирадиган фалсафий-ахлокий кате
гория. М. бурчнинг муайян кишилар томо
нидан амалга оширилишини, бурчлиликни
англатади. Оилада ва мактабда тарбия ва
таълимни тегишли даражада ташкил этишга,
таълим ва тарбиянинг самарали булишини
таъминлашга ота-она, белгиланган укитув-
чилар масъул. Бурчдан фаркли уларок М.
жамият аъзоларининг ахлокий сифатидир.
Тарбия ва таълимга ота-она ва муаллимлар
жавобгар; вазифани бажаришга факат сало-
хдятли мутахассислар масъул; хар бир одам
иш жойида хамма нарсага эмас, узига топ-
ширилган ишга масъул булади.
Масъулиятсизлик одоб илмида меъёри-
дан огиш тарзида бахоланади ва бунинг
учун маънавий ва моддий жавоб бери-
лади. Ахловда огишлар, куп холларда, М.
нуктаи назаридан бахоланади. Чунончи, уз
хулкининг низомига мос келиш-келмасли-
гини бахолаш бу хулкнинг окибати жами-
ятга канчалик моддий ёки маънавий зарар
77
келтиришини аниклаш б-н боглик;. Демак,
М.нинг туб боиси ижтимоий манфаатлар
б-н белгиланади.
МАЪНАВИЯТ - инсон рухдй ва аклий
оламини ифодаловчи тушунча, шахснинг
идеал билимга интилиши ва ижтимоийлик
йулида фаолият к)фсатиши. М. инсоний-
ликка олиб борадиган йулдир. У кишилар
нинг фалсафий, хукукий, илмий, бадиий,
ахлокий, диний тасаввурларини уз ичига
олади. М. атамасининг асосида «маъно»
сузи ётади. Маълумки, инсоннинг ташки ва
ички олами мавжуд. Ташки оламига унинг
буй-басти, куриниш и, кийиниши, хат-
ти-харакати ва б. киради. Ички олами эса
унинг яшашдан максади, фикр юритиши,
орзу-истаклари, интилишлари, хис-туйгу-
ларини уз ичига олади. Инсоннинг ана
шу ички олами М.дир. Озик-овкат одамга
жисмоний кувват берса, М. унга рухий
озик ва кудрат багишлайди. М. канчалик
бойиса, жамият ва миллат шунчалик рав-
нак топади. Маънавиятли одам яшашдан
максад нималигини аник билади, умрини
мазмунли утказиш йулини излаб топади,
хар бир масалага инсоф ва адолат нуктаи
назаридан ёндошади, хаётда ёмонликка
бошловчи хатти-харакатлардан воз кечади,
яхшиликка бошловчи амалларни бажа-
ради. М.да инсон хаётининг мазмуни акс
этади. Ватанни севиш, ватанпарварлик ин
сон М.ини белгиловчи асосий омиллардан
биридир. М. камол топган жамиятларда ко-
билият, истеъдод эгалари шу жамиятнинг,
миллатнинг юзи, гурури, обру-эътибори
хисобланади. М.ли жамиятда акл, соглом
фикр, адолат ва яхши хулк устувордир.
Бундай жамиятда халкнинг эртанги кунга
ишончи кучли булади, номуносиб турли
иллатлар бархам топади. М.ни шаклланти-
рувчи барча асосий омиллар халк тарихи
б-н богланган булиб, хар кайси халк М.и
унинг тарихи, узига хос урф-одат ва анъа-
налари, хаётий кадриятлари, маънавий ме-
78
роси, маданий бойликлари, кухна тарихий
ёдгорликларида мужассамлашган.
М АЪРАКА (араб. - жанг, йигин) - бирор
мухим вокеа, туй, таъзия ва б. муносабат
лар б-н утказиладиган маросим, йигин.
Оила, махалла мухитида турли даражадаги
хамда максаддаги кенг ва тор доирада утка
зиладиган тадбирлар хам кузда тутилади.
Мамлакатимиз айрим туманлари, хонадон-
ларида турли сабаблар б-н утказиладиган
йигинлар хам М. деб номланади.
М АЪРИФАТ - кишиларнинг онгини, би-
лимини, маданиятини оширишга каратил
ган таълим-тарбия. У табиат, жамият ва
инсон мохияти хакидаги турли билимлар,
маълумотлар мажмуасини хам билдиради.
М. илму урфон маъносида хам ишлатилади.
М. тушунчаси маданият, маънавият тушун-
чалари б-н боглик. М. маънавий карамликни
бартараф килади, инсонга куч-кудрат ато
этади. У кишиларни жахолатдан куткаради,
салбий ишлардан кайтаради, яхши хулк ва
одоб эгаси булишга ёрдам беради. Маъри-
фатли кишилардан ташкил топган жамият
равнак топади, келажаги порлок булади.
Тасаввуфда М. суфийларнинг рухий камо-
лотга эришувининг асосий боскичларидан
бири сифатида талкин этилади.
МАКЕТОВ - бажарилган иш, хатти-хара-
кат учун кимдир томонидан эътироф, ай-
тилган яхши суз.
М .га мухтож болалар:
- бирор камчиликка эга булган бола.
Бундай болалар М.сиз каттик изтироб че-
кадилар. М. улар учун совга тарикасида
кадрлидир;
- алохида кобилиятга эга булган бола.
М. бундай боланинг кобилиятини яна
да оширувчи восита хисобланади. Улар
уз кучларига ишонадилар, шу б-н бирга
атрофдагиларнинг хам буни тан олиш-
ларини истайдилар. Агар бундай бола-
ларга эътиборсизлик к)фсатилса, уларнинг
гайратлари суниб колади;
-
биринчиликка интилувчи болалар.
Аслида бундай болалар учун М. зарарли хи
собланади. Лекин улар М.сиз яшай олмай-
дилар, бошка болалар б-н таккосламаган
холда уларнинг кулга киритган ютуклари
хакида ортикча М.ларсиз гапирса булади.
Do'stlaringiz bilan baham: |