Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

stricti juris
ва
bonae
fidei
шартномаларига бўлинган. Stricti juris шартномалари ёки jus civile 
бўйича шартномалар кондикциялар ва махсус даъволар билан ҳимояланган. 
Бундай шартномаларда судья bonae fidei тамойилини ҳисобга олмаган. 
Bonae fidei шартномалари actiones bonae fidei билан ҳимояланган, бунда 
судья jus bonum бўйича қарор қабул қилган ёки ҳукм чиқарган, яъни
шартнома тузишдан аввал ва уни бажариш пайтида мавжуд бўлган
ҳолатларни ҳисобга олиши зарур бўлган. 
д) Ўз шаклига қараб, шартномалар формаллашган, вербал, литтерал,
реал ва консенсуал шартномаларга бўлинган. Шартномаларнинг шаклига 
кўра бўлиниши фақат Рим ҳуқуқига хос бўлган. 
Қадимги Рим ҳуқуқининг формаллашган шартномалари.
Қадимги Рим ҳуқуқида фақат формаллашган шартномалар мавжуд 
бўлган. Бу шартномаларда шартнома тузиш учун томонларнинг розилиги 
алоҳида тасдиқланган хатти-ҳаракатларни бажариш (ритуал) ва рамзий 
жумлаларни айтиш билан ифодаланган. Формаллашган шартномаларни 
тузишда томонларнинг розилиги жумлаларни айтиш ва ҳаракатларни 
бажариш билан ифодаланиши
per aes et libram
шаклида ўтказилган. Per
aes et libram шакли 3 қисмдан иборат бўлган: ашёни бериш, мис парчасини
тарозида тортиш ва ритуал жумлаларни айтиш. Шартнома предметини 
ташкил қилган ашё кўчар мулк бўлса, уни қўлдан қўлга берилган, кўчмас 
мулк бўлса – анъанавий хатти-ҳаракатларни бажариш, масалан, шартнома
ер майдонига тааллуқли бўлса, тупроқдан бир ҳовуч келтириш, уй-жойга
тааллуқли бўлса, унинг томидан бир парчасини келтириш ва ҳоказо. Мис
бўлагини шу вазифани бажариш учун тайинланган шахс – 
libripens
тарозида тортган. Римда пул вазифасини мис парчалари бажарган даврда
тарози тортиш ҳақиқий ижро этилган, металл пул зарб қилина бошлангандан 
кейин бу маросим рамзий маънога эга бўлди. Ритуал жумлалар (нункупация)
бир ёки икки тараф томонидан айтилган. Бундан ташқари, per aes et libram
шакли ҳуқуқий деб танилиши учун либрипенс ва томонларнинг ҳаракатлари 
пайтида вояга етган 5 рим фуқароси иштирок этиши шарт бўлган. Улар ҳар 
бир айтиладиган жумла ва ҳаракатни кузатиб боришлари шарт бўлган ва 
кейинчалик айтилган гап ва ижро этилган ҳаракатлар ҳақида гувоҳлик
бериши лозим бўлган. Нункупация ифодаларини эсда сақлаб қолиш катта 
аҳамиятга эга бўлган, чунки бу ҳуқуқий жараённинг моҳиятини ифодалаган.