Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

computatio naturalis
ва
computatio
civiles
. 
Computatio naturalis
бўйича мажбурият ўрнатилишидан то муддат 
ўтгунча узлуксиз ҳисобланган. 
Computatio civiles
бўйича эса – бутун 
кунлар ҳисобга олинган. Муддатнинг биринчи куни шартнома тузилган кун
ҳисобланган, муддат якуни эса, ҳуқуқни қўлга киритиш ҳақида гап кетса,
охирги кундан бир кун олдинги тун ҳисобланган, чунки қуйидаги қоида 
амалда бўлган: dies coeptus pro completo habetur 
–
бошланган кун ўтган 
ҳисобланади. Агар ҳуқуқни йўқотиш ҳақида гап кетса, тасдиқланган 
муддатнинг охирги тунида ҳуқуқ тугатилган, деб тан олинган. Ойлар 
бўйича муддат ҳисобланса, ҳар бир ой 30 кундан иборат, йиллар бўйича 
эса ҳар бир йил 365 кундан иборат, деб ҳисобланган. 
Муддатлар бошланган ва бу муддат ўтиши давомида томонлар кейин 
келиб чиқадиган оқибатларнинг олдини олиш бўйича бирон-бир 
ҳаракатларни амалга ошириш-оширмаслигидан қатъий назар, tempus
continuum деб аталган. Аксинча, муддат ўтишининг нохуш оқибатларини
олдини олиш имкониятига эга бўладиган муддат tempus utile деб аталган.
Tempus utile муддатида tempus utile ratione initii ёки tempus utile ratione
cursus ҳақида гап боришига қараб, муддатлар, томонлар ҳуқуқий акт бошлаш 
имкониятига қараб, ўтмаган деб ҳисобланган пайтда, ёки бошланган бўлса 
ҳам томонлар ўз манфаатларини ҳимоя қила олмайдиган пайтда тўхтатилган. 
Модуслар.
Modus ҳуқуқий актларнинг иккинчи даражали белгиси
сифатида шартлар ва муддатлардан фарқ қилган. Ҳуқуқий актларга бирон-
бир шартларнинг киритилиши бўлажак ва номаълум ҳодисаларга боғлиқ 
бўлиши ва муддатлар ўрнатилиши уларнинг кечиктирилиши ёки
кўчирилишига боғлиқ бўлса, modus актнинг ҳаракатига деярли таъсир 
кўрсатмаган. Modus шартномаларнинг иккинчи даражали белгиси сифатида
inter vivos ва mortis causa актларига қўшимча қилинадиган кредиторнинг
фармойиши бўлиб, унинг асосида асосий мажбуриятни ўз зиммасига олган
қарздор яна бирон-бир алоҳида престацияни ижро этиши лозим бўлган:
quod si cui in hoc legatum sit, ut ex eo aliquid facerit, veluti monumentum
testatori vel opus aut epulm munici pibus facerit vel ex eo ut partem
alii restitueret^ sub modo legatum videtur. Бу қоидага кўра, асосий 
мажбуриятни олаётган пайтда қарздор modusни ҳам бажариши шарт 
бўлган. Модусни бажариш тўғрисидаги даъво actio praescriptis verbis ёки
condictio causa non secuta бўлган. 

---

189