Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

emptio-
venditio
), ижара (
locatio-conductio
), ширкат (
societas
), топшириқ 
(
mandatum
) шартномалари. 
Рим ҳуқуқи тизимига республика даврининг охирида консенсуал 
шартномаларнинг киритилиши билан айрим келишувлар учун даъво 
ҳимоясини олиш мумкин бўлди. Қуруқ келишув – шаклсиз келишувлар – 
2 гуруҳга бўлинди: 
pacta nuda
ва
pacta vestita
, яъни ҳуқуқий ҳимоясиз
келишувлар ва даъволар билан ҳимояланган келишувлар. Даъволар билан 
ҳимояланган келишувларга
pacta adjecta, pacta praetoria
ва
pacta
legitima
кирган. 

---

185 
Бир қатор расмий бўлмаган келишувлар учун ҳуқуқий ҳимоя 
киритилгандан кейин Юстиниан кодификациясида «ex nudo pacto
obligatio non nascitur» тамойили тўлалигича йўқ бўлмади. Бу тамойил
конкрет кўзда тутилган ҳолатлар учун қўлланилган. Қолган шартномалар
кейинчалик ҳам вербал, реал ёки литтерал (ёзма) шаклда тузилиши керак 
бўлган.
Шартномаларнинг табиий белгилари.
Мажбурият ҳуқуқи нормалари ҳал қилувчи табиатга эга бўлган:
томонларга бирон-бир мажбурият муносабатларига киришиш масаласини 
ихтиёрий ҳал этиш ҳуқуқи берилган. Агар томонлар шартнома тузишга 
қарор қилган бўлсалар, шартнома фақат шартномаларнинг асосий ёки 
конститутив белгилари тўғрисидаги асосий қоидаларга амал қилган ҳолда
вужудга келган. Шартномаларнинг асосий ёки конститутив белгилари 
тўғрисидаги асосий қоидалар мажбурий кучга – jus cogensга эга бўлган.
Бу қоидаларга амал қилмаслик шартномаларнинг бекор бўлишига олиб 
келган.
Бошқа томондан, мажбурият муносабатларини ҳуқуқий жиҳатдан
тартибга солувчи нормалар орасида диспозитив табиатга эга бўлган
қоидалар ҳам мавжуд бўлган: маълум чегараларда томонларга ўз конкрет 
мажбуриятларни белгилашда бу қоидаларга амал қилмасликка рухсат 
берилган.