Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

4-§.
Мулк ҳуқуқининг ҳимояси ва бекор бўлиши 
Мулкчилик ҳимояси.
Мулк ҳуқуқи Рим фуқароларининг асосий мулкий 
ҳуқуқи сифатида мулкдорга ўз мулкидан ҳеч қандай тўсиқсиз фойдаланиш
имкониятини бериш мақсадини асос қилиб қўйган бир қатор ҳуқуқий 
воситалар ёрдамида ҳимоя қилинган. Мулкдорга ўз мулкидан 
фойдаланишга ҳалақит берадиган асосий тўсиқлар 2 турга бўлинган:
мулкдорга ўз мулкига эгалик олиб қўйилган ёки бошқа бирон-бир мулкий 
ҳуқуқлар зўрлик билан олиб қўйилган. Биринчи ҳолда, «res clamat ad
dominum» тамойилига кўра, мулкдор петитор ёки эгалик даъвосини 
қўзғатиши мумкин бўлган. Эгалик ёки петитор даъволари Рим 
мулкчилигининг турли кўринишлари учун турлича бўлган. Квирит мулкдор 
– rei vindicatio даъвосидан, бонитар мулкдор – actio Publiciana даъвосидан, 
провинция мулкдори эса – бонитар мулкдор фойдаланиши мумкин бўлган 
даъвонинг ўзгартирилган туридан фойдаланиши мумкин бўлган. Иккинчи 

---

132 
ҳолда эса, бирон-бир ҳуқуқлар зўрлик билан олиб қўйилганда мулкдор
actio negatoria ёки узурпаторга мулкдор ўз мулкидан фойдаланишига
ҳалакит беришни тақиқловчи даъво қўзғатилган. Бундан ташқари, мулкдор
ашёга эгалик ва ушлаб турувчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган 
бир қатор ҳуқуқий воситалардан фойдаланиши мумкин бўлган.
Квирит мулкдор учун ҳимоя воситалари.
Мулкчилик ҳимояси учун 
хизмат қиладиган даъволар орасида 2 восита квирит мулкдорлар ҳимояси 
учун мулжалланган эди: rei vindicatio ва actio negatoria. 
а)
Rei vindicatio
квирит мулкдорлари мулкка эгаликдан маҳрум бўлган 
пайтда қўлланилиб, ашёни мулкдорга қайтаришни мақсад қилиб қўйган
петитор даъвоси бўлган. Бу даъвони қўзғатиш ҳуқуқига ёки актив 
легитимацияга эгалик ҳуқуқидан маҳрум бўлган ҳар қандай квирит мулкдор
эга бўлган. Бу ҳуқуққа бонитар мулкдор ҳам, провинция мулкдори ҳам эга 
бўлмаган.
Пассив легитимация ёки реинвиндикацион даъвода жавобгар ҳолатида
низога сабаб бўлган ашё эгаси бўлган. Низолашган томонлар низога сабаб 
бўлган ашёга эгаликни мулкдор 
–
даъвогар учун тиклаш йўли билан судда 
иш қурилишининг олдини олишлари мумкин бўлган
–
низо бошланишидан 
олдин ёки