Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Мулкдорлар ҳимоясининг алоҳида воситалари.
Юкоридаги квирит ва 
бонитар мулкдорлар ҳимояси учун қўлланиладиган воситалардан ташқари, 
Рим ҳуқуқида мулкдорлар ваколатига таҳдид соладиган ҳолатларга қарши 
ҳимоя сифатида қўлланиладиган бошқа бир қатор воситалар мавжуд 
бўлган: 1) эгаликнинг йўқотилиши ва бузилиши ҳолларида non debet, cui
plus licet, quod minus est non licere қоидасига кўра, мулкдорлар ашё эгаси
ҳимояси учун мўлжалланган интердиктдан фойдаланиши мумкин бўлган;
2) мулк ҳуқуқига нисбатан пассив ҳолатда бўлиш – ашёнинг мажбуриятга 
риоя қилмаган шахс томонидан ўғирланиши, нобуд қилиниши ёки унга зарар 
келтирилиши ҳолларида мулкдорлар бир қатор деликт ва жиноий
даъволарни қўзғатиши мумкин бўлган; 3) мулк ҳуқуқини чеклаш (легал
сервитутлар) тўғрисидаги кўрсатмаларга риоя қилмаган мулкдорлар ва
бошқаларга зарар келтириш (malitis non est indulgendum) мақсадида ўз

---

135 
ҳуқуқларини суиистеъмол қилган мулкдорлар, тўла ваколатли ва бирон-бир 
таҳдид остида бўлган мулкдорлар учун қуйидаги даъволар мавжуд бўлган: 
actio finium regundorum – чегара тўғрисидаги тортишувларни тартибга 
солиш тўғрисидаги даъво; actio aquae fluviae arcendae – оқар дарёларнинг 
табиий ўзанини ўзгартиришни тақиқлаш тўғрисидаги даъво; actio de glande
legende – қўшни ер майдонига тушган ҳосилни йиғиш тўғрисидаги даъво;
operis novi nuntiato – қўшни ер майдонида мулкка бевосита зарар 
келтираётган ишларни тўхтатиш тўғрисидаги талаб; interdictum quod vi aut
clam – даъвогарнинг ерида унинг хоҳишига қарши олиб борилаётган 
ишларни тақиқлаш талаби тўғрисидаги интердикт; cautio damni infecti –
ўзга ерда хавфли қуроллар билан ишлаш пайтида келиб чиқадиган зарарни 
даъвогарга тўлаш тўғрисидаги талаб ва бошқа бир қатор ҳуқуқий воситалар
кўзда тутилган.
Мулк ҳуқуқининг бекор бўлиши.
Мулк ҳуқуқи доимий ҳуқуқ сифатида
ҳеч қандай шартлар ва муддатлар билан боғлиқ бўлмаган: тўғри ўрнатилган 
мулк ҳуқуқи табиий ҳодисалар, мулкдор хоҳиш-иродаси, тегишли давлат 
органларининг қарори ёки учинчи шахсларнинг бирон-бир ҳаракати 
натижасида бекор бўлиши мумкин бўлган. Табиий ҳодисалар туфайли
мулк ҳуқуқи мулкчилик асоси, яъни ашёнинг ўзи йўқолса, масалан, қўлга 
киритилган йиртқич ҳайвонларнинг қўйиб юборилиши ва қулнинг Рим 
ҳудудидан ташқарига қочиб кетиши сингари ҳолатларда бекор бўлган. 
Мулкдор хоҳиши билан мулк ҳуқуқи ашё жисмонан йўқ қилинганда, 
ашёнинг res sacraeга қўшилиши, ашёнинг дереликция қилиниши, 
шунингдек, мулкни бошқа шахсга транслятив характердаги ҳуқуқий актлар
ёрдамида бериб юборилиши туфайли бекор бўлган. Давлат органларининг
қарори бўйича мулк ҳуқуқи экспроприация, конфискация ва мулк асосининг
res extra patrimoniumга айлантирилиши (национализация – миллийлаштириш)
ҳолларида бекор бўлган. Ва ниҳоят, мулк ҳуқуқи учинчи шахсларнинг
деликт ва квазиделикт ҳаракатлари натижасида ашё нобуд бўлиши
туфайли бекор бўлган. Бундай ҳолларда omne damnumни қоплаш бўйича 
деликвент жавобгарлиги келиб чиққан. Бу ҳуқуқ учинчи шахслар ҳаракати 
билан улар venditio ёки sectio bonarum билан ашёни инсольвент 
қарздорларга сотиш ҳолларида ҳам бекор қилинган.