Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Thesaurus.
Рим ҳуқуқида яширилган хазинага – (
thesaurus
) мулк 
ҳуқуқини қўлга киритишнинг алоҳида қоидалари мавжуд бўлган. 
Хазина
деб эгасини аниқлаш мумкин бўлмаган ва қачонлардир яшириб қўйилган
моддий бойликларга айтилган: «vetus quaedam deposito pecuniae cujus non
extat memoria, ut jam dominium non habeat». Бир қатор изланишлардан 
сўнг Рим ҳуқуқининг хазинага бўлган мулкчиликни қўлга киритиш 
тўғрисидаги қоидалари қуйидагича бўлган: thesaurus кимнинг ерида қазиб 
топилган бўлса, ўша одамга тегишли бўлган; loco sacra ва religiosa ерларида 
тасодифан биронта шахс томонидан топилса, ўша шахсга тегишли бўлган;
thesaurusни бирон-бир шахс ўзга ердан топса, ярми – ер эгасига, ярми эса – 
хазина топиб олган одамга тегишли бўлган; хазина топиш мақсадида ўзга 

---

129 
ерда қидириш ишларини олиб борган шахс хазина топиб олса, у ҳолда
хазинага эгалик қилиш ҳуқуқидан маҳрум бўлган.
Тегишлилик 
(Accessio).
Турли мулкдорларга тегишли бўлган ашёлар
йиғиндисидан ҳосил бўлган умумий мулк юзасидан мулк ҳуқуқини ўрнатиш 
учун тегишлилик ёки акцессия тўғрисидаги қоидалар ишлаб чиқилган.
Акцессия тўғрисидаги Рим ҳуқуқининг асосий ғояси қуйидагичадир: 
«accessorium sequitur principale accessio cedat rpincipali». Accessorium
sequitur principale қоидаси бўйича бирлаштиришдан олдин турли 
мулкдорларга тегишли бўлган ашёлардан ҳосил бўлган ягона мулкка
бўлган мулк ҳуқуқи асосий ашё эгасига тегишли бўлган (principale) ва 
қолган бошқа мулкдорлар учун бу мулк ҳуқуқи барҳам топган. Қайси ашё – 
асосий, қайсиниси – иккиламчи, бу масала quid cui servit
муносабатларидан, яъни бир қатор ашёлар битта бутун мулкка 
бирлаштирилишининг энг дастлабки лаҳзаларидан аниқлаштирилган. 
Accessio 
ёки тегишлилик ҳоллари 3 асосий гуруҳга бўлинган: 
1) кўчмас мулк бошқа кўчмас мулк қисмлари билан бирлаштирилиши;
2) кўчмас мулк ўз табиатига кўра кўчар мулк билан бирлаштирилиши;
3) 2 кўчар мулкнинг бирлаштирилиш ҳолати. 
1) кўчмас мулк бирлаштирилиш ҳолларига alluvio, avulsio, insula in
flumine nata ва alvens derelictus кирган. 
Alluvio
оқар дарё соҳилида жойлашган ерларнинг биринчисидан 
иккинчисига оқар сув томонидан келиб қўшилган қисмлар туфайли биринчи 
ер майдони анча кенгайиши натижасида, мулк ҳуқуқи – кенгайган ер 
эгасига тегишли бўлган. 
Avulsio
катта ер бўлаклари бошқа ерга бирлашиши, фақатгина келиб 
қўшилган ер бўлакларидаги ўсимликлар кўкаргандан кейин рўй берган.