Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Руҳий беморлар устидан васийлик ўрнатилиши.
Руҳий беморлар 
устидан васийлик ўрнатилиш ҳоллари XII жадвал қонунларида ҳам маълум 
эди. Руҳий беморларга васий этиб 
curatores furiosi
, яъни уларнинг яқин 
агнатлари тайинланган. Яқин агнатлар васийликдан бош торган пайтда 
васий этиб давлат органларининг қарори билан тайинланган. Бу қарорни 
чиқаришда давлат органи paterfamilias томонидан васиятномада кўрсатган 
шахсларни назарда тутиши лозим бўлган. 
Руҳий касаллар ҳар доим касаллик ҳолатида бўлса уларнинг муомала 
лаёқати тўлиқ чекланган (amentes, mente capti), руҳий касаллар вақти-вақти 
билан соғ ҳолатда бўлса, унда тўлиқ муомала лаёқатига эга бўлганлар 
(furiosi cum lucidis intervallis). Руҳий беморларнинг васийлари liberam
administrationem bonorumга, яъни руҳий беморларнинг мулкини эркин 
бошқариш ҳуқуқига эга бўлган. Васийларнинг бу ҳуқуқи вояга етмаган 
шахсларнинг ҳомийларининг айнан шундай ҳуқуқлари каби бир қатор 
чекланишларга дучор бўлган.
Ортиқча исрофгарчиликка йўл қўядиган шахслар учун васий 
тайинланиши.
Қонун асосида олинган мерос мулкини керагидан ортиқ 
сарф-харажат қиладиган фуқароларнинг муомала лаёқати чекланган. Бундай 
ҳолларда улар агнат қариндошлари васийлигига тушиб қолганлар.(cura 
prodigi). Классик даврда ортиқча исрофгарчиликка йўл қўядиган шахс деб
васиятнома бўйича мерос олган фуқаролар ҳам танилган. Бундай шахсларга 
васийлар давлат органлари томонидан тайинланган. Бу ҳолларда тайинланган 
васийларнинг ҳуқуқлари вояга етмаган шахсларнинг ҳомийларининг
ҳуқуқлари билан бир хил мазмунда бўлган. Ортиқча сарф-харажатга йўл 
қўядиган шахслар фақатгина бирон-бир мулк сотиб олиши (meliorem
condicionem facere) мумкин бўлган, лекин ўз зиммасига бирон-бир 
мажбурият олиши (deteriorem condicionem facere) тақиқланган. Барча 
ҳуқуқий актларда васийлар васийлик остидаги шахснинг хоҳиш-иродаси ва 
иштирокисиз қатнашиши мумкин бўлган.