Uzbekiston Respublikasi Oliy va urta maxsus ta'lim vazirligi

gametogamiya deb ataladi va u 3 xil ko„rinishda bo`ladi:  

1.  Izogamiya  -  ushbu  jarayonda  morfologik  jihatidan  bir  xil  va  vegetativ 

hujayralarda  hosil  bo„lgan  gametalar  qo„shilib  zigotani  yuzaga  keltiradi. 

Izogamiya  vegetativ  hujayralar  orasida  ham  juzaga  kelishi  mumkin.  Masalan 

matashuvchilarda  va diatom suvo„tlarida ushbu jarayon kusatiladi.    

2.  Geterogamiya  yoki  anizogamiya  -  ushbu  jinsiy  ko„payishda 

gametalarning biri ikkinchisiga nisbatan kattaroq va sust harakatchan bo„ladi. 

Gametalar  vegetativ  hujayralarda  (ko„pchilik  suvo„tlarida)  yoki  maxsus, 

vegetativ hujayradan farq qiluvchi jinsiy ko„payish a‟zolarida vujudga keladi.  

3.  Oogamiya  -  harakatsiz  yirik  tuxum  hujayraning  mayda,  xivchinli, 

harakatchan  spermatozoid  bilan  qo„shilishidan  hosil  bo„ladi.  Ushbu  jarayon 

ham suvo„tlarining har xil  sistematik guruhlarida keng  tarqalgan bo„lib, qizil 

suvo„tlarida  spermatozoidlar,  o„rnida  xivchinsiz  spermatsiyalar  hosil  bo„ladi. 

Suvo„tlarining  tarkibida  jinsiy  a‟zolari  ko„p  hujayrali  bo„lgan  vakillari  ham 

mavjud. Bularga xara va qizil suvo„tlarining ayrim vakillari misol bo„ladi.  

    Jinsiy ko„payish hosilasi bo„lgan zigotalar ayrim suvo„tlarining  vakillarida 

to„g„ridan-to„g„ri  o„sib  chiqishi  mo„mkin  yoki  ma‟lum  tinchlik  davrini  o„tgach, 

qulay  sharoit  vujudga  kelishi  bilan  o„sadi.  Ayrim  paytlarda  zigota  o„sib 

chiqishidan  oldin  reduktsion  bo„linadi  va  hosil  bo„lgan  tallom  gaploid  buladi. 

Bunday  tallomning  faqat  zigota  davrigina  diploid  bo„lib,  o„simlikning  vegetativ 

davri gaplobiont hisoblanadi. Boshqa suvo„tlarida esa aksincha, vegetativ hayoti 

diploid  holda  o„tib,  faqat  gametalarigina  gaploid  bo„lishi  kuzatiladi.  Bunda 

gametalar hosil bo„lishidan oldin reduktsion bo„linadi. Diploid zigotadan esa yana 

diplobiont  vujudga  keladi.  Va  nihoyat  uchinchi  xil  suvo„tlarida  hujayra 

yadrolarining  bo/linishi  diploid  tallomda  rivojlanadigan  zoospora  yoki 

aplanosporalar  hosil  bo„lishiga  olib  keladi.  Ushbu  hosiladan  gaploid  o„simlik 

o„sib  chiqadi  va  ular  uz  navbatida  faqat  jinsiy  ko„payuvchi  gametalarni  yuzaga 

keltiradi.  Gametalarni  qushilishidan  hosil  bo„lgan  zigota  diploid  o„simlikni 

yaratadi.  Diploid  o„simlik  o„z  navbatida  yana  jinssiz  ko„payish  a‟zolarini  hosil 

qiladi. Shunday qilib, ushbu suvo„tlarida nasllarning to„liq yoki to„g„ri gallanishi 

kuzatiladi.  Bularga,  nisbatan  yuksak  tuzilgan,  qo„ng„ir,  qizil  va  ayrim  yashil 

suvo„tlari  misol  bo„ladi.  Nasllar  to„lik  gallanadigan  suvo„tlarining  jinssiz 

ko„payuvchi tallomi sporofit va jinsiy ko„payuvchisi esa gametofit o„simlik deb 

yuritiladi.  O„z  navbatida  sporofit  gametofit  bilan  morfologik  jihatdan  bir-biriga 

---

8 

 

o„xshash  va  bir  xil  kattalikda  bo„lsa  -  izomorf,  har  xil  bo„lsa  geteromorf 

nasllarning gallanishi deb ataladi.