Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. Тошкент Архитектура-курилиш институти Курулишни бошкариш факультети

Молиявий хатарлар – бу молиявий ва кредит-фонд биржаларида муайян операцияларни амалга оширишда ёъқотишларни истисно қиладиган спекулятив хавф-хатарлардир.
Корхонанинг иқтисодий фаолиятининг бир ёки бир нечта натижасига эришиш ноаниқлиги экзоген (ташқи) ва ички (эндоген) омилларнинг таъсири билан белгиланади.
Экзоген омиллар қуйидагилардан иборат: сиёсий беқарорлик, ижтимоий-иқтисодий кескинликлар, миллий ва этник тўқнашувлар; ривожланишнинг ҳудудий ва тармоқ хусусиятлари; молиявий бозордаги ўзгарувчанлик, инфляция; инвестицион эҳтиёж, истеъмол талаби.
Ушбу омиллар қуйидаги хавф гуруҳларига бўлиниши мумкин бўлган хавф омилларини келтириб чиқаради:
- сиёсий хавф омиллари: сиёсатдаги радикал ўзгаришлар эҳтимоли; корхона бошқарувига давлат аралашуви; бюрократия; қўшни давлатлар билан муносабатлар; миллий хусусиятлар.
- иқтисодий хавф омиллари: иқтисодий ўсишнинг реал ставкалари; иқтисодиётнинг ҳажми, энергия манбаларининг мавжудлиги, минтақада меҳнатнинг мавжудлиги ва қиймати, расмий олтин заҳираларининг импортга нисбати.
- молиявий хавф омиллари: товар ва капиталнинг ҳаракатланиши, миллий валютанинг конвертатсияланиши, нархларни тартибга солиш, солиқ ставкалари, инфляция даражаси, хорижий капитални жалб қилиш қобилияти, мамлакат минтақасининг ташқи қарзлари билан боғлиқ чеклов чоралари.
Эндоген омиллар корхонанинг фаолиятига бевосита боғлиқ ва унинг асосий параметрларини аниқ прогноз қилишнинг мумкин эмаслиги сабабли. Эндоген омиллар қуйидагиларни ўз ичига олади: технологияларда ўзгаришлар ва асосий воситаларнинг тузилиши, уларнинг функтсионал ва иқтисодий амортизатсияси; сотиш бозорининг салоҳияти, ишлаб чиқариш ҳажми, корхона рақобатбардошлиги; доимий ва ўзгарувчан харажатлар, ишлаб чиқариш рентабеллиги, сармоянинг қайтарилиши; корхона молиялаштириш манбалари.
Корхонада ноаниқликнинг генетик омиллари рентабеллик даражасини ва капиталнинг даромадлилигини белгиловчи ўзгарувчан ўзгаришларга боғлиқ бўлиб, корхона ишлаб чиқариш ва бизнес фаолиятини молиялаш соҳасида бир қатор хавфларни келтириб чиқаради.
Кредит хатари - тижорат банкининг қарзни тақдим этиш ёки тўлашдан бош тортиши мумкинлигидан иборатдир. Бу кредит бўйича фоизларни тўлашга қодир эмаслик ва қарзнинг асосий миқдорини қоплаш хавфи. Кредит хавфини белгиловчи омиллар: кредит муддати, фоиз ставкаси, қайтариб олиш тартиби, иккиланган ёки синдикатлашган (гуруҳ) кредит, кредит шартномасининг шартлари, тижорат банкининг ишончлилиги.