Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат 1щтисодиёт университети в. М. Каримова ижтимоий


Шибутани Т. Социальная психология.-Ростов-на - Дону, 1998 - 51 с



Download 207,83 Kb.
bet22/68
Sana07.03.2022
Hajmi207,83 Kb.
#485752
TuriУчебник
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   68
Bog'liq
Vasika Karimva

23 Шибутани Т. Социальная психология.-Ростов-на - Дону, 1998 - 51 с.
24 Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения: в 2-х томах. Т.1.-М.: 1983
25 Андреева Г.М. Социальная психология.-М.: 2006.- С.27-47
52

атворига таъсир курсатиш жараёни).


3. Мулокотнинг перцептив томони (яъни, мулокотга киришувчи томонларнинг бир-бирларини идрок этишлари ва тушунишлари билан боглик булган мураккаб психологик жараён).
Бу тизимнинг кар бир томонини кейинги булимларда батафсил таклил этилади.
Купгина олимлар мулокотнинг инсон хаётидаги акамиятига тухталиб утар эканлар, унинг катор вазифалари-функцияларини ажратадилар. Масалан, таникли рус олими Б.Ф.Ломов26 унинг функцияларига куйидагиларни киритади:
а) маълумотлар алмашинуви функцияси;
б) хулк-атворни бошкариш функцияси;
в) хиссиётлар алмашинуви.
Бу функциялар аслида Г.М.Андреева ажратган мулокот жабхалари-кисмларига хам мос келади, яъни хар бир мулокот жараёнида Ломов кайд этган вазифаларни топиш мумкин.
Мулокотнинг хаётимиздаги шакл ва куринишларига келсак, унинг хар бир шахснинг хаётий вазиятларга мос келадиган, уша вазиятлардан келиб чикадиган куринишлари ва турлари хакида гапириш мумкин. Лекин умумий холда, хар кандай мулокот ё расмий ёки норасмий тусда булади. Агар расмий мулокот одамларнинг жамиятда бажарадиган расмий вазифалари ва хулк- атвор нормаларидан келиб чикса, масалан, рахбарнинг уз кул остида ишлаётган ходимлар билан мулокоти, профессорнинг талаба билан мулокоти, укитувчининг укувчиси билан муомаласи ва Хоказо, норасмий мулокот - бу одамнинг шахсий муносабатларига таянади ва унинг мазмуни уша сухбатдошларнинг фикр-уйлари, ният-максадлари ва эмоционал муносабатлари билан белгиланади. Масалан, дустлар сухбати, поездда узок сафарга чиккаи йуловчилар сухбати, танаффус вактида талабаларнинг спорт, мода, шахсий муносабатлар, севги-мухаббат борасидаги мунозаралари норасмий муомала куринишларидир. Одамларнинг асл табиатларига мос булгани учун хам норасмий мулокот доимо уларнинг хаётида купрок вактини олади ва бунда улар чарчамайдилар. Лекин шуми таъкидлаш керакки, одамда ана шундай мулокотга хам кобилмятлар керак, яъни, унинг канчалик сергаплиги, очик кунгиллилиги, сухбатлашиш йулларини билиш, тил топишиш кобилияш, узга-


ь'. Ломов Б.Ф. Общение и социальная регуляция поведения индивццп//Г1оихоло1 НЧвОКИС проблемы социальной регуялции поведения.-М.: 1976
53

ларни тушуниши ва бошка шахсий сифатлари кундалик мулокотнинг самарасига бевосита таъсир курсатади. Шунинг учун Хамма одам хам рахбар булолмайди, педагогик ишга хамма хам хул уравермайди, чунки бунинг учун шахсдан хам расмий, хам норасмий мулохот технихасидан хабардорлик талаб хилинади.


Мулохот мавзуи ва йуналишига кура:
а) ижтимоий йуналтирилган (кенг жамоатчиликка харатилган ва жамият манфаатларидан келиб чихадиган мулохот, масалан, телебошловчининг томошабишларга мурожаати, депутатлихка номзоднинг сайловчилар билан учрашуви, оммавий намойишлар чогида нотихнинг омма олдида чихиш хилиши ва х-зо);
б) гуруудаги фаолиятнинг предметига йуналтирилган (узаро хамкорликдаги фаолиятни амалга ошириш мобайнидаги мулохот - мехнат, таълим жараёнидаги ёки конкрет топширихни бажариш жараёнида гурух аъзоларининг мулохоти);
в) шахсий мулокрт (бир шахснинг бошха шахе билан уз муаммоларини ечиш махсадида урнатган муносабатлари, икки дугонанинг дилдан “сирлашишлари”, онанинг фанзандга угитлари хаби);
г) педагогик мулохот (педагогик жараёнда иштирок этувчилар - уртасида амалга ошириладиган мураккаб узаро таъсир жараёни)
турлари фархланади.
Хдр бир мулохот турининг уз хонун-хоидалари, таъсир усуллари ва йул-йурихлари борки, уларни билиш хар бир кишининг, айнихса, одамлар билан доимо мулохотда буладиганлар, жамоат ишларини бошхарувчиларнинг бурчидир.
Мулохот жараёнининг мураккаб психологик табиатини билиш, турли шароитларда самарали муносабатлар урнатиш малакасини ошириш учун унинг таркибига кирувчи хар бир элемент ёки булаклар билан алохида танишиб чихамиз.
4.1.2. Мулокотнинг коммуникатив томони
Мулохотнинг коммуникатив томони дейилганда, унинг шссхсла- раро ахборотлар, билимлар, гоялар, фикрлар алмашинуви жараёни сифатидаги вазифалари назарда тутилади. Бу жараённинг асосий воситаси булиб тил хизмат хилади. Тил шахслар уртасида алоха воситаси булиб, унинг ёрдамида одамлар узлаРи билган маълумотлари, ахборотлар, гоялар, хаттоки турли хил мищ-
54

мишларни бир-бирларига етказадилар. Маълумки, алока воситаси сифатида нуткнинг асосан икки тури фаркланади: ёзма нутц хамда огзаки нутц.


Отзаки нуткнинг узи диалогик ва монологик турларга були- нади. Диалогик нуткнинг мазмуни, унинг характери, давомийлиги мулокотга киришган шахсларнинг шахсий карашларига, кизи- кишларига, бир-бирларига булган муносабатларига, максадларига бевосита боглик булади. Шунинг учун хам укитувчи билан укувчининг, сиёсий рахбарларнинг, дипломатларнинг, кучада учрашиб колган дугоналарнинг, севишган икки ёшнинг диалогик сухбатлари бир-биридан фарк килади.
Монологик нутк эса бир кишининг бошка кишига ёки кишилар гурухига нисбатан мурожаати булиб, унинг психологик тузилиши, фикрларнинг мантикан тугал булиши, гапираётган пайтда грамматик конун-коидаларга риоя килиш кераклиги каби шартлари мавжуд. Масалан, маърузага тайёрланаётган талаба тайёргарлик пайтидан бошлаб, маъруза килиб булгунга кадар, катор ички рухий кечинмаларни бошдан кечиради, унга куп куч ва вакт сарфлайди. Диалогик нуткка нисбатан бу нутк тури мураккаброк хисобланади.
Одамлар мулокот жараёнида сузлардан ташкари турли хил харакатлардан, киликлардан, холатлардан, кулгу, оханглар ва бошкалардан хам фойдаланадилар. К^иликлар, мимика, оханглар, тухташлар (пауза), хиссий холатлар, кулгу, йиги, куз карашлар, юз ифодалари ва бошкалар узаро мулокотнинг нутксиз воситалари булиб, улар мулокот жараёнини янада кучайтириб, уни тулдиради, баъзан эса нуткли мулокотнинг урнини босади.
Буюк рус ёзувчиси Л.Толстой одамларда 97 хил кулгу тури хамда 85 хил куз карашлари тури борлигини кузатган. Г.М. Андреева27 нтг ёзишича, одам юз ифодалари, нигохдарининг 2000га якин куринишлари бор. Айникса, биринчи бор учрашганда кузлар тукнашуви, нигохларнинг роли кейинги мулокотнинг тавдирига кучли таъсир курсатиши махсус тадкикотлар жараёнида урганилган. Буларнинг барчаси мулокотнинг хиссий томондан бой, мазмундор булишини таъминлаб, одамларнинг бир-бирлариии тушунишларига ёрдам беради.
Мулокотнинг новербал воситаларининг миллий хамда худудий хусусиятлари борлигини хам алохида таъкидлаб утмок лозим. Масалан, уз(5ек халкининг мулокот жараёни бой, узаро
27 Андреева Г.М. Социальная психологая.-М.: 2006,- С.68-
55

муносабатларининг бевосита характери унда шундай воеита- ларнинг купрок ишлатилиши билан боглик. Болаларнинг уз йигиси билан онасига уз хис-кечинмалари хамда хохишларини билдиришлари дам болаларнинг ёш хусусиятларига боглик. Бошка миллатлар маданиятига назар ташланадиган булса, уларда хам баъзи бир мулокот воситаларнинг турли миллатларда турли максадларда ишлатилишининг гувохи булиш мумкин. Болгарлар агар бирон нарса буйича фикрни тасдикламокчи булишса, бошларини у ёк-бу ёкка чайкашар, инкор килишмокчи булса-чи, аксинча, бош силташар экан. Маълумки, узбеклар, руслар ва бир катор бошка миллатларда бунинг акси, “йук” дейиш ёки норозиликни билдириш учун бош сарак-сарак килинади.


Новербал мулокотда сухбатдошларнинг фазовий жойлашув- лари хам катта ахамиятга эга. Масалан, аёллар купрок хиссиётларга бой булганликлари сабабли, сухбатлашаётганларида бир-бирларига якин туриб гаплашадилар, эркаклар уртасида эса доимо фазовий масофа булади. Олимларнинг аниклашларича, болаларни одатдагидай оркама-кетин утказиб укитгандан кура, уларни юзма- юз у-щазиб давра килиб укитган маъкул эмиш, чунки бундай шароитда укувчиларда хам жавобгарлик хисси юкорирок булар экан хамда эмоциялар алмашинишгани учун хам гурухдаги психологик вазият ижобий булиб, болаларнинг предметга ва бир- бирларига муносабатлари анча яхши булар экан.
Демак, таълим-тарбия жараёнини ташкил этишда мулокотнинг барча воситаларига, айникса, нуткка эътибор бериш керак. Болаларни илк ёшлик чоглариданок нутк маданиятига ургатиш, нуткини устириш чораларини куриш керак. Педагог эса шундай нутк маданиятига эга булиши керакки, у аввало унинг фаолиятини тугри ташкил этишни таъминласин, колаверса, болаларда нуткнинг усишига имконият берсин.

Download 207,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish