Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги т. Исокова, X. Хужак улов

Назорат учун саволлар
1. 
А \ о л и н и п рогнозл аш д еганда н и м ан и тушунасиз?
2. 
А \ о л и н и п р о г н о з л а ш н и н г ь;андай усуллари мавжуд?
3. 
Демографик \олат деганда нимани тушунасиз?
4. 
А \о л и н и п ро гн о зл аш д а к,андай гипотезаларни куллаш 
м ум к ин ?
5. 
Д е м о г р а ф и к с и ф ат нима?
Таянч иборалар
Д е м о г р а ф и к п р огн озл аш , м и грац и он узгариш лар, я ш о в- 
ч а н л и к к о э ф ф и ц и е н т и , а \ о л и н и н г ж и н с тарк и б л ари , а \ о л и -
н и н г ёш тарк иб л ари .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9-М А В ЗУ . М УСТАКИЛЛИК Ш АРО И ТИ Д А
ДЕМ О ГРАФ И К СИЁСАТ
9Л . Узбекисгонда демографик вазияг
Маълумки, ахрли таркиби д о и м о узгариб, авлодлар ал- 
маш инуви ж араён и юз беради.
К ей и н ги 10 йилда республикадаги д ем о г р а ф и к жара- 
ёнларда катта узгаришлар содир булди. Ж ум ладан, туги­
л и ш даражаси, янги оилалар таш ки л т о п и ш и кискарди. Бу 
узгариш лар а.\оли сонига уз таъ си ри н и курсатмокда.
У збеки стон ах;олиси сон и 2001 йил б о ш и га ке ли б 24,9 
млн. к и ш и н и та ш к и л этди. Ш у н д ан 62,7 ф о и зи к и ш л о к - 
ларда яш ай ди . Т ари хи й ва и ж т и м о и й - и к т и с о д и й ом и л л ар
\ а м д а и к т и с о д и ё т н и н г агросан оат хусусиятига эга б у ли ­
ш и ш а \а р а^олиси у л у ш и н и н г жуда ю кори булм аслигига 
сабаб б улм окд а. К е й и н г и ч о р а к а с р м о б а й н и д а р е с п у б ­
л и к а а х р л и с и с о н и I 1 млн. к и ш и га ортди. М у ста ки л л и к 
даврида эса а \о л и 4,2 млн. ки ш и г а купайиб, уртача й и л л и к
мутлак м и кд ори 420 м и н г к и ш и н и т а ш к и л этди.
У збе ки стон да умумий д е м о г р а ф и к в а з и я т н и н г вужудга 
к е л и ш и д а ах,оли с о н и н и н г уси ш суръати ю к о р и булган 
в и л о я т л а р н и н г улуши катта булди. Ж у м л а д а н , а \ о л и й и л ­
л и к усиш суръати С у р х о н д ар ё , К а ш к а д а р ё в и л о я т л а р и д а
3,0-2,8 ф о и з г а те н г булиб, б о ш к а худудларга н и с б а тан
катта курс атки ч га эга булди.
М Д \ т а р к и б и г а ки рувчи д а в л а т л а р и чи да а \ о л и с о ­
н и н и н г усиш суръ атл ари б у й и ч а У зб е к и с т о н Т о ж и к и с -
то н д а н к е й и н и к к и н ч и у р и н д а туради. Р о с с и я , У к р а и н а , 
Б еларусь ва К о з о г и с т о н д а в л а т л а р и д а а \ о л и н и н г усиш
суръ атл ари м а н ф и й к у р с а т к и ч га эга булиб, а>;оли сон и
й и л д а н -й и л г а к а м а й и б б орм окд а.
Б и р о к а \о л и сони мутлак сонларда ортиб боргани хрлда, 
ун ин г усиш суръатида й и л д ан -й и л га пасайи б б ори ш куза- 
тилмокда. М асалан, 1970-1979 йиллар орасида уртача й и л ­
л и к усиш 3,0 ф о и зн и таш ки л килган булса, ке й и н ги 1980-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1989 
йилларда 2,3 ф о и зга тугри келди. 1990-1999 йилларда 
бу усиш 1,8 ф о и зга тушди. Охирги и кки йилда эса а \о л и н и н г
усиш сурълти 0,6 ф о и зг а тен г булди.
Ах,оли с о н и у си ш с у р ъ а т и н и н г п а с а й и ш и г а к у й и д а г и - 
л ар сабаб булм окда: к е й и н г и ч о р ак аср ичида а \ о л и к у п а й и ­
ш и фак^ат т а б и и й у с и ш , я ъ н и т у г и л г а н л а р н и н г у л ган л ар
с о н и д а н ю ^ о р и л и г и х,исобига юз б с р м о к д а . У н д ан о л д и н ги
й и л л а р д а эса т а б и и й уси ш б и л ан б и р га м и г р а ц и о н у с и ш - 
н и н г , я ъ н и б о ш к д д а в л а т л а р д а н кучиб к е л у в ч и л а р н и и г х.ам 
\ и с с а с и катта эди.
М Д Х д а в л а т л а р и т а р к и б и д а У з б е к и с т а н т а б и и й уси ш
к у р с а т к и ч и б у й и ч а б и р и н ч и у р и н д а туради. Т а б и и й усиш
к у р с а т к и ч и Р о с с и я д а м и н у с 4 ,8 , У к р а и н а д а м и н у с 6, 
Б ел а р у с д а эса м и н у с 4,5 га тенг. Бу д а в л а тл а р д а т у г и л г а н ­
л а р с о н и г а н и с б а т а н у л га н л а р с о н и ю ^ о р и д и р . М ас ал ан , 
1998 йил д а Р о сси яд а 1.3 млн. н а ф а р ч а к д л о ^ т у г и л г а н булса, 
1 млн. 990 м и н г к и ш и в аф от этган ва а>;оли 700 м и н г ки - 
ш ига к а м ай ган .
Уз навбатида, У збеки стон да таб и и й куп ай и ш курсатки- 
ч и н и н г п а с а й и ш и га туги ли ш д а р а ж а с и н и н г туш и б кетаёт- 
ганлиги сабаб булмокда. Туги ли ш дараж аси 1991 йилда х,ар 
м и н г к и ш и \ и с о б и г а 34,5 н а ф а р н и таш ки л цилган булса, бу 
рак^ам 2000 й ил га к е л и б 21.5 н а ф а р н и т а ш к и л этди. Агар 
мутлак, сонларда иф одалан са, 1991 йилда 724,1 мингдан ортик, 
ч акдлокдар туп-шгап булса, 2000 йилга келиб бу курсаткич
530,0 м и н г н и т а ш к и л этди. А й н и к р а, 1995 й и л д ан к е й и н
ч акдлокдар ту ги ли ш и копилок, ж ой лари да кам, ша^арда \а м
к ески н ка м ай и б бормокда.
У збеки стон даги туги ли ш к о э ф ф и ц и е н т и нохуш д ем о гр а ­
ф и к вазият вужудга келган Р осси я, У к р а и н а ва Беларусь 
д авлатларига нисбатан д еярл и 2,5 мартага юкрри.
К упги н а ёш ои л а л ар у зл а р и н и н г ф ар за н д кури ш даврла- 
р и н и 30 ё ш г ач а \ а л к;илиб, ун дан к е й и н тухтатм окдалар. 
М а с а л а н , 1999 й и л д а ф а р з а н д к у р г а н л а р н и н г 90 ф о и зд ан
opTHFUHH 17-30 ёш орасидаги аёллар таш ки л этади. Аёллар- 
н и н г 30 ёш дан к е й и н ф ар за н д куриш \о л л а р и камайди. Ана 
ш у н и н г учун \ а м ои л а л ар д а ту р ти н ч и , б е ш и н ч и ва ундан 
ке й и н ги ф ар за н д л ар ту ги ли ш и кески н камаймокда.
К е й и н г и 10 й и л л и к д а о и л а д а б и р и н ч и ф а р з а н д б улиб 
т у г и л г а н л а р с а л м о г и о р т и б б орди . Ж у м л а д а н , 2000 й и л д а
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ж а м и туги лган ч ак,ал о кд ар н и н г 36,5 ф о и з и о и л а д а б и - 
р и н ч и ф а р за н д булиб тугилди. Бу ку р с атки ч 1989 й и л д а 28,2 
ф о и з н и т а ш к и л этган эди.
Узбекистон худудларида тугилиш дараж аси б ир-би ри дан
кескин фарк, цилади. 1991-2000 йиллар орасида ш а \а р ж ой ла- 
рида тугилиш ко э ф ф и ц и ен ти 8,0 промиллега кискарди. Ай- 
ни^са, Крракдлпогистон Ресиубликаси ва Н ам анган вилоя- 
тида бу курсаткич э н г катта — 13 п р о м и л л е га тен г булди, 
ш унингдек, С ам а р кан д , С урхопдарё, Х оразм вилоятларида 
тугилиш ко э ф ф и ц и ен ти 10,6 промиллега кискарди.
Т ад ^и кр тл ар курсатишича, туги ли ш д араж аси ша^ар ж ой - 
л ари га нисбатан к^ишлокдарда д еяр л и и к к и марта кискдрди. 
М асалан, 2000 йилга келиб кишлоц. ж о й л ар и д а тугилиш к о ­
э ф ф и ц и е н т и 1991 йилга н исбатан 15 п ром и ллега камайди. 
Р е с п у б л и к а н и н г киш лок, ж о й л а р и к у р с а т к и ч и д а н говори 
булган худудпарга С урхондарё, Ж и ззах, А н д и ж о н , Н а м а н ­
ган вилоятлари кириб, уларда туги ли ш к о э ф ф и ц и е н т и урга- 
нилган даврда 16-17 п ромиллега камайди.
Т уги ли ш лар сонидаги худудий таф овутлар о и л а л ар н и н г
миллий таркибига кдраб, билим даражаси, ме,\нат характери 
ва т и р и к ч и л и к учун пул топиш манбаига, даромад микдорига 
к,араб ижтимоий табак^аланиши билан белгиланади. Узбекис- 
то н н и н г м а\алл и й миллатларига мансуб аёллар республикада 
яшовчи русийзабон миллатига мансуб аёлларга Караганда 2-3 
марта купрок, бола куради. Маълумки, русийзабон миллатига 
м а н с у б ах,оли а с о с а н У з б е к и с т о н н и н г шах.ар ж о й л а р и д а
истикрмат кил ад и. Бундай хрлат эса к^ишлокдарда тугилиш 
курсаткичининг шах1арларга нисбатан ю крри булиш и ом и л- 
ларидан бири х,исобланади.
Т а д к и к о т л а р к у р с а т и ш и ч а , т у г и л и ш д а р а ж а с и б у н д ан
хдм п а с а й и ш и м у м к и н , ч у н к и э р - х о т и н у р т а с и д а о и л а д а
б о л а т у г и л и ш и н и боип^ариш й и л д а н - й и л г а о ш и б бормок,- 
да. Бун и а \ о л и о р а с и д а у т к а з и л г а н с о ц и о л о г и к т а д ц и к о т -
л а р хдм т а с д и к д а й д и . Ж у м л а д а н , ш а \ а р ва к и ш л о к д а я ш о в ­
чи 2 м и н г д а н ортик, а \ о л и г а « С и з н и н г ч а , о и л а д а н еч та 
ф а р з а н д б у лг а н и маъкул ?» д е г а н с а в о л б и л а н м у р о ж а а т
э т и л г а н д а , уш б у с а в о л г а ш ахдр ж о й л а р и д а я ш о в ч и а ё л ­
л а р уртач а 2-3 б о л а н и маък;ул сон д е б т о п г а н б у л с а, к;иш- 
л о к д а г и аё лл а р 3-4 б о л а н и к у р с а тд и л а р . Д е м а к , ушбу савол 
н а т и ж а л а р и г а асосл ан иб а й ти ш м у м к и н к и , У збекисгонда
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

туги ли ш д араж аси келаж акда ян а \ а м к ам ай и б боради. 
Дархак.ик.ат, к е й и н г и й и л л а р д а аё л л а р 7 0 -й и л л а р д а г и д е к
оилада 6-7 н аф ар эмас, б алки 2-3 н аф ар ёки купи билан 4 
н аф ар бола б у л и ш и н и маъкул курмокдалар.
Хрзирги кунда Узбекистонда ,\ар бир тугиш ёшидаги (15-49 
ёш) аёлга 2,8 нафардан фарзанд тугри келмокда. Бу курсаткич 
1993 йилда 4 га, 1970 йилларда эса 6 нафарга тенг эди. Уз 
навбатида, Россия, Украина ва Беларусь давлатларида \ а р бир 
тугиш ёшидаги аёлга 1,2 нафар бола тугри келади.
А .\о л и н и н г о и л а д а ф а р з а н д л а р с о н и г а б улган м у н о с а - 
б а т и н и н г у з г а р и ш и г а а ё л л а р н и н г ж а м и я т д а г и х,амда о и л а ­
д аги м а в ^ е и туб д а н у з г а р г а н л и г и , а ё л л а р н и н г и ж т и м о и й
и ш л а б ч и к а р и ш г а ж а л б э т и л и ш и н и н г о р т и ш и , м а ъ л у м о т - 
л и л и к ва м а д а н и я т д а р а ж а с и н и н г о ш и б б о р и ш и , и с т а л - 
м а га н х р м и л а д о р л и к н и н г о л д и н п о л ув чи т у р л и хил за м о - 
н а в и й в о с и т а л а р н и н г к е н г т а р г и б э т и л и ш и ва \ о к а з о л а р
к атта т а ъ с и р к у р с а т м о к д а .
И ш л а ётган ва бола та р б и я л а ё тга н о н ал ар га к у п р о ^ о ж р -
л и к т у ш и ш и ва о и л а н и н г и ж т и м о и й - и к ,т и с о д и й э х т и ё ж л а - 
р и н и н г у си ш и баъзи о и л а л а р н и о г а - о н а л а р хо>даганидап 
к а м р о к ,б о л а б и л а н ч е к л а н и ш г а маж бур э тм окд а. Бу эса ёш 
о и л а л а р н и н г кам ва уртач а б о л а л и о и л а л а р га у т и ш и н и ж
б ош о м и л и б улм окд а.
Д е м о г р а ф о л и м л а р н и н г \ и с о б - к и т о б л а р и г а кура, у ёки 
бу м и л л а т а в л о д н и н г у р н и н и и к к и н ч и авлод д ав ом э т т и - 
р и ш и учун \ а р б и р ту ги ш ё ш и д а г и (15-49 ёш ) аёлга 2,6 
н а ф а р б о л а тугри к е л и ш и к е р а к э к а н . Ш у н д а г и н а м уа й я н
м и л л а т н и н г к у п а й и ш и э м ас, б ал к и уни маълум сон д а уш - 
л а б т у р и ш г а э р и ш и ш м у м к и н . Агар о и л а л а р ф а к д г 1-2 бола 
б и л а н ч е к л а н с а , о и л а л а р д а г и б у н д а й т у г и л и ш д а р а ж а с и
хдтто а \ о л и н и н г о д д и й т а б и и й к у п а й и ш и н и \ а м т а ъ м и н -
л а й о л м а с э к ан . А гар о и л а д а уртача 2 н а ф а р ф а р з а н д булса, 
м а м л а к а т а ^ о л и с и 365 й и л д а 2 м артага циск.арар э к а н . Уз 
п ав б а ти д а, о и л а д а у р тач а 1,5 н а ф а р ф а р з а н д т у ш л с а , унда 
53 
й и л д а
ва 
о и л а д а
б о л а л а р
с о н и
у р т а ч а
1 н а ф а р г а т е н г булса, \ а м м а с и б улиб 23 й и лд а м а м л а к а т 
а х р л и с и н и н г генг я р м и й у к р л и б б о р ар э к а н .
Ю к р р и д а а й т и б у т и л га н и д е к , а \ о л и с о н и у си ш суръа- 
т и н и н г п а с а й и ш и г а т у г и л и ш к у р с а т к и ч и н и н г т у ш и б к е т и - 
ши б и л а н б и р га м и г р а ц и я ж а р а ё н и х,ам, я ъ н и р е с п у б л и к а -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дан та ш кари га кучиб ке ту вч и ла р с о н и о р т г а н л и г и \ а м т а ъ ­
си р курсатди. С об и к, и ттиф ок.п и нг п а р ч а л а н и б к е т и ш и н а- 
т и ж а с и д а р с с п у б л и к а д а н туб а х о л и б у л м а га н м и л л а т л а р - 
н и н г уз о н а ю ртлармда я ш а ш и стаг и д а куч и б к е т и ш л а р и
т а ш к и м и г р а ц и я н и о ш и р д и . Ф а кат 1991-1998 й и л л а р мо- 
б а й н и д а У зб е к и сто н а \ о л и с и с о н и т а ш к и м и г р а ц и я ,\исо- 
бига 683 м и н г к и ш и г а кам ай д и .
Н орм ал д ем о гр а ф и к вазият ш а к л л ан и ш и д а а \ о л и н и н г ё ш
на ж и н с тарк иб и катта ахдмиятга эгадир. А кол и тарк и б и да 
э р к а к ва аёллар с а л м о п ш и н г баробарлиги янги о и лал ар т а ш ­
кил то п и ш и учун кулай шароит яратади.
Х ози рги кунда республи ка а^ о л и с и и и н г умумий т а р к и ­
бида э р к ак ва аёллар салмоги д еяр л и тсн глаш д и . Ж умладан, 
2000 йилда эркакл ар 49,9 ф о и зн и , аёллар эса 50,1 ф о и зн и
т а ш к и л этди. Я нги тугилаётган х;ар 100 н а ф а р ки з болага 
нисбатан тугилган угил болалар сон и 105 н аф арга тенг. Угил 
болалар с о н и н и н г киз болалар сон и га нисбатан ю корилиги
а,\олининг 27 ёш катламигача давом этади. 30 ва ундан катта 
ёш даги а \о л и орасида аёллар салмоги ю кори д и р. Т и нч ва 
блркарор х,аёт кечирилаётгап бир шароитда э р к а к л а р с о н и - 
п и н г куп ай и ш и табиий \о л д и р , чунки к из болаларга Кара­
ганда угил болалар ку п р о к тугилади.
Х озирги кунда респуб л и ка а \ о л и с и н и н г туртдан бир кис- 
м и н и 16-29 ёш дагилар, ш ун и нгдек, кич и к ёшдаги болалар 
ва у см и р л ар н и н г (0-14 ёш) улуши эса 38 ф о и зд ан ор ти ги н и
т аш к и л этади. By эса республикада ян г и о и лал ар та ш к и л то- 
п и ш и г а зам ни булади. М аъ лум ки , а \ о л и асосан 17-29 ёш 
орасида н и к о \г а ки ри б, оила куради. У муман, республика 
а \ о л и с и н и н г турмуш кури ш ё ш и уртача 24 га те н г булиб, 
У збекистон а \о л и с и ёш давлаглар т арк и б и га ки ради. Респуб­
л и к а а \ о л н с п н и н г 47 ф о и з и н и 0-18 ёш даги а^оли т аш к и л
этади. Бу курсаткич Россия, У краина, Беларусь давлатлари - 
да д еярли и кки марта, Я п о н и я ва Г ер м а п и яд а эса 2,5 марта 
куп. У збекистондаги бупдаи д е м о г р а ф и к молель XXI ас р н и н г 
би ри н чи ярм ига 
каДаР 
кузатили ш и мумкин. Бу эса У зб е к и с­
тонда усм ир ва ёш ларга ал ох и да эътибор б е р и ш н и талаб эта- 
ли
Умуман, Узбекистон а.\оли си н ин г ёш ва ж и н с таркиби
д ем о гр а ф и к жихатдан кулай ва бу эса о и л а н и н г д е м о г р а ф и к
ф ао л и я ти учун иж об ий ,\олдир.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Д е м о г р а ф и к в а зи я т н и таджик, эт и ш д а а \ о л и н и н г улим 
холаги ни та,v i ил этиш а л о \и д а а \а м и я т г а эга. Улим \о л а т и
таб и и й у с и ш н и н г к о м п о н ен ти булиб, у а.\оли такрор барпо 
булиш ига таъси р курсатади.
К е й и н г и й и л л а р д а а \ о л и с о г л и г и н и с а к д а ш с о \ а с и д а
к,илинаётган тадбир.пар т у ф ай л и умумий улим курсатки чи, 
айник,са, бир ёш гача булган болалар улим и камайди. 2000 
йилда У збеки стон да а \ о л и н и н г умумий улим курсаткичи 5,4 
п ром и лл е н и ( \ а р м и н г к и ш и \и с о б и г а улганлар сон и ) т а ш - 
кил этди. Ушбу курс атки ч ла рн и 1991 йилга н исбатан с о л и ш - 
тирадиган булсак, республикада умумий улим к о э ф ф и ц и е н ­
ти б ироз к а м а й г а н и н и (0.8 ф ои з) кузатиш мумкин.
Ж а м и улган ах,олининг 45 ф о и з и ш а \ а р а.\олисига тугри 
келади. У м у м ан , ш а^ар а . \о л и с и н и н г у м у м и й улим к о э ф ­
ф и ц и е н т и к,иш локдаги а .\о л и н и н г ум ум и й к о э ф ф и ц и е н т и -
д ан 1,7 п р о м и л л е га куп.
М Д Х таркибидаги давлатлар орасида Узбекистонда улим 
ко э ф ф и ц и ен ти э н г паст курсаткичга эга. Россия, Украина на 
Беларусь давлатларида улим ко э ф ф и ц и ен ти катта булиб, \ а р
мингта а\о л и га нисбатан улим 13-14 нафарга тенг.
Д е м о г р а ф и к в ази ятга б ев о си та н и к о.\ ва а ж р а л и ш л а р
с о н и \ а м т а ъ с и р этад и. С т а т и с т и к м а ъ л ум отл ар к у р с а т и ­
ш и ч а, 2000 й и л д а У з б е к и с т о н д а 168,8 м и н гта ян гп о и л а 
та ш к и л топди. Т а ш к и л то п ган о и л а л а р н и н г учдаи и кки к,ис- 
мига як,ини к,ишлок, ж о й л а р и д а к,айд этилди. 1991-2000 й и л - 
л а р д а в о м и д а ж ам и I млн. 950 м и н г ои ла к,урплди, я ъ н и
шу вакд и ч и д а 3937,6 м и н г к и ш и нико.хдан утдп. М аълу- 
м о тл ар га кура, 2000 й и л га ке ли б н и к охдан у т у в ч и л а р н и н г
мутлак, с о н и \ а м т у ш и б кетди. К,айд э ти л ган н и к о \ л а р сон и
1991-2000 й и л л а р д а в о м и д а 37,6 ф о и з г а к а м а й д и , я ъ н и
мутлак, с о н л а р д а 270,3 м и н г д а н 168,8 м и н г -г а туш ди ё к и
1991 й и л д а ,\ар м и н г т а а \ о л и г а н и с б а тан 12,1 та никох, к,айд 
э т и л га н булса, бу ку р с а т к и ч 2000 й и л д а 7тан и т а ш к и л этди. 
Д е м а к , я н г и о и л а л а р т а ш к и л э т и л и ш и к е й и н г и 10 йил 
и чи д а мутлак, с о н д а 102 м и н г та, \ а р м и н г к и ш и хи соб и га 5 
тага ка м а й д и . Б у н д а й ж а р аён барча в и л о я т л а р д а х,ам куза- 
т и л а д и . Бу \ о л , ас о с а н , д е м о г р а ф и к \ а м и к д и с о д и й о м и л -
л а р г а 6oF.n и к, б улм окд а.
М аъ л у м ки . к е й и н г и й и л л ар д а й п ги т ва к,изларнинг б и р - 
м у н ч а эртарок, о и л а кура б о ш л а г а н л и ги ку за ти л м о к д а .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

А \ о л и н и н г т а к р о р к у п а й и ш и д а я н г и т а ш к и л э т и л а ё т - 
ган о и л а л ар с о н и б и л а н б и р к^аторда к е л и н - к у ё в л а р н и н г
ё ш и х;ам катта р ол ь у й н а й д и . Тадк.ик.отлар к у р с а т и ш и ч а , 
б и р и н ч и м арта н и к о х ^ а н у в ч и к,изларни н г уртача ё ш и тах- 
м и н а н б и р й и л га к а м а й д и . М а с а л а н , 1991 й и л д а у р тач а 
н и к о \ ёш и 21 ни т а ш к и л этган булса, 2000 й и л га к е л и б 20 
ёш га тугри келди. Й и г и т л а р н и н г н и к о \ г а к и р и ш ё ш и уртача 
23 ёш га тенг. Ё ш л а р н и н г ои ла ^ р и ш г а тай ёр булм ай барва^т 
н и к о \ г а к и р и ш л а р и , баъ за н ёш о и л а л а р н и н г куйди-чик;- 
д и с и г а сабаб булаётир. Д ар\ак,и кд т, баъзи й и г и т л а р узлари 
пул т о п м а й , о т а - о п а л а р и \ и с о б и г а б ар в ац т у й л а н и б , му- 
к,аддас \и с о б л а н г а н о и ла , ф а р з а н д н и н г к д д ри га е т м а я п т и - 
лар. Ш у н и н г д е к , ёш ц и з л а р н и н г ту р м у ш д а ги у к у в с и з л и к - 
л а р и ва турм уш да учраб турад и ган б аъзи ц и й и н ч и л и к л а р г а
б а р д о ш л и , ч и д ам л и б у л м а с л и к л а р и ок^ибатида я н г и т а ш ­
кил э ти л г ан о и л а л а р н и н г п о й д е в о р и д а р з к етиб , о и л а л а р
б у з и л и ш и г а сабаб булм окда.
М аъ лу м к и , вак;т у ти ш и б и л ан т а ш к и л т о п г а н о и л а л а р ­
н и н г б и р ц исм и турли са баблар т у ф а й л и б е к о р к,илинади. 
2000 й и л д а ре с п у б л и к а д а 23,4 м и н г д а н ортик, н и к о \ а \ д и
б ек о р ц и л и н д и . У лардан учдан и к к и ц и с м и г а як;ини ш а \ а р -
л ар д а кайд этилди.
К е й и н г и ун йил м о б а й н и д а а ж р а л и ш л а р с о н и 30 ф о - 
изга к а м ай ган . М у ста к ,и л л и к н и н г д а с т л а б к и й и л и д а а ж р а ­
л и ш л а р сон и 33,3 м и н г д а н ортик, булган булса, 2000 й ил га 
ке ли б бу курсатки ч 10 м и н гга к а м ай д и ёк и 1991 й и л д а \ а р
м и н г т а а^ол и га н и с б а т а н 2,8 та о и л а б е к о р к и л и н г а н булса, 
2000 йил д а бу курс атки ч 0, 9 т е н г булди. А й т и ш ж о и з к и , 
1991-1998 й и л л а р о р а с и д а а ж р а л и ш с о н и ф а к д т к а м а й г б
борди. 1999 йилда эса аж р а л и ш л а р со н и к е с к и н о ш и б кетди. 
Бу *олни ц у й и д аги ч а и з о \ л а ш м ум к и н : 1998 й и л н и «Оила 
й и л и » д е б э ъ л о н к,или ш м у н о с а б а т и б и л а н с у д л а р г а
а ж р а л и ш учун б ер и л г а н д аъв о а р и з а л а р и суд л ар т о м о н и д а н
с у н ъ и й р ав и ш д а уш лаб турилди. «О и л а й или» утган д ан ке й - 
ин эса ари залар куриб ч и ц и л и ш и н ати ж ас и д а аж р ал и ш сон и
кутарил и б кетди.
1991-1992 йилларда ажралишлар сонининг куплигига ташк,и 
м и г р а ц и я н и н г таъсири кагга булди. М аълум ки, со б и ц итти- 
ф о к , н и н г п а р ч а л а н и ш и н а т и ж а с и д а м а х д л л и й м и л л а т
б у л м а г а н о и л а л ар н и н г купчилиги узл ар и н и н г он а юртлари
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

да яш аш истагида кучиб кетдилар. Бирок, баъзи оилаларда 
эр ёки х о т и н н и н г кучиб кетиш га хо^иши булмаганлиги са- 
бабли улар орасидаги никох, ахди бекор кд л и н ган . Н атиж ада 
аж рал и ш л ар сон и ортиб кетди.
1991-2000 й и л л а р д а в о м и д а р е с п у б л и к а д а ж а м и 248,2 
м и н г д а н оргик, н и к о \ ахди б е к о р к и л и н д и . Бу р а к д м н и шу 
д а в р и ч и д а т у з и л г а н н и к о \ л а р с о н и г а (1950 м и н г ) так,- 
к,ослаб к у р с а к , с а к д а н и б д о л га н н и к о х д а р с о н и 87 ф о и з -
н и , н и к о \ н и б е к о р ц и л г а н о и л а л а р эса 13 ф о и з н и т а ш к и л
этди.
Н и ко,\ ахдини б екор к.илиш >;оллари Т о ш к е н т шахрида 
э н г куп булиб, \ а р м и н г а \о л и га 2,9 та оила аж рал иш лари
тугри келади. Ш у н и н гд е к , республи ка курсатки чидан юцори 
булган худудларга Т о ш к е н т , Н а во и й , С и р д ар ё в и лоя тла ри
киради. Бу в илоятларда а ж р а л и ш н и н г умумий к о э ф ф и ц и е н ­
ти 1,4-1,3 промилле.
2000 й и л д а т у зи л г а н \ а р м и н гта н и к о ^ х,исобига уш а 
й и л н и н г узида 139 та н и к о \ а \ д и б е к о р к,илинди. А м м о бун- 
д а н 2000 й и л д а кдйд э т и л га н н и к о \ л а р н и н г 139 тас и уша 
йилиёк, б е к о р булган э к а н , д е г а н хулоса ч и ^ м а й д и . Б е к о р
к,илинган никох, а х д л а р и н и н г т а х м и н а н 90 ф о и з и б и р н еч а 
й ил аввал т у зи л г ан о и л а л а р г а тугри келади. Б е к о р к и л и н -
ган н и к о \ л а р н и н г учдан б и р и н и 5-9 йил мук.аддам т у з и л ­
ган о и л а л а р т а ш к и л этади. Н и к о з д а н аж р ал ган о и л а л а р ­
н и н г 10 ф о и з и б и р йил ёк и б и р йил тул м аган ёш о и л а л а р - 
дир.
С тати сти к м аъл ум отл арн ин г курсатиш ича, н и к о \ авдла- 
ри э н г куп 20-30 ёш орасида бекор к у л и н а р экан.
Т а д ^ и к р т л а р к у р с а т и ш и ч а , а ж р а л а ё т г а н о и л а л а р н и н г
40 ф ои зд ан о р т и т н и ф арзан ди йук, оилалар, учдан б и ри н и
эса бир фарзан дли оилалар, крлган ц и см и ни эса и кки ёки 
ундан ортик, ф арзан ди бор оилалар таш ки л этади.
Ракдмлар т а .у ж л и га кура, а к сар и я т ои лаларда ф ар за н д
тугилм аганлиги учун купрок, аж р ал и ш л ар содир булмокда. 
Бирок; ф арзан ди була туриб ажралаётган ои л а л ар н и с о ц и о ­
л о ги к тад ^и кртлар оркдли урган и ш курсатиш ича, о и л а л а р ­
н и н г аж ралиб кетиш ига, купинча, к а й н о н а -к е л и н уртасида- 
ги к е л и ш м о в ч и л и к , э р -х о т и н н и н г дунёк,араши б и р -б и р и га 
гугри к е л м а с л и г и , эр ёк и х о т и н н и н г б и р - б и р и г а х и ё н а т