БУХОРО ХАЛК, СОВЕТ РЕСПУБЛИКАСИ (БХСР)
1920 йил сентябрь бошларида Бухоро М увакдат ин-
к,илобий к,умитаси (ревком) амирлик тузуми агдариб
ташланганлиги ва мустак,ил Бухоро Халк, Республика
си тузилганлигини эълон килди. 14 сенябрда булган
Халк, Нозирлар Ш уроси, Инк,илобий к,умита ва Бухо
ро Компартияси М Книнг умумий йигилишида Бутун
Бухоро инк,илобий к,умитаси (раиси — Абдулк,одир
Мух,итдинов) ва республика х,укумати — 11 кишидан
иборат Халк, Н озирлар Ш уроси (раиси — Файзулла
Хужаев) узил-кесил ш аклланди18. М амлакатни бошк,а-
риш мак,садида тузилган Бухоро Халк, Нозирлар Ш уро
си таркиби к,уйидагича эди: раис ва хориж ий — таш -
к,и ишлар (нозир — Файзулла Хужаев), м аориф (Кори
Йулдош Пулатов), дохилия — ички ишлар (Мухтор
Саиджонов), молия (Усмонхужа П улатхуж аев), давлат
назорати (Нажиб
Х У с а и н о в ) ,
фавк,улодд,а ком иссия
(раиси — Ю суф Иброх,имов), адлия (Мукаммил Бур-
х,онов), х,арбий ишлар (Бах,овудадн Ших,обиддинов),
ер -су в ишлари-дех,к,ончилик (А. Мух,итдинов) н ози р-
ликлари. К ейинчалик Н озирлар Ш ^фоси таркибига
М ирзо Мух,итдин М ансуров — савдо ва саноат нозири
192
к,илиб киритилди. Бухоро жадидлари узларининг и с-
лох,отчилик рояларини янги хукуматдаги фаолиятлари
давомида амалга оширишга интилдилар.
1920 йил 6—8 октябрда амирнинг ёзги саройи—
Ситораи Мох,и Хосада чак,ирилган Бутун Бухоро халк,
вакилларининг I-курултойида Бухоро Халк, Совет Р ес
публикаси — БХСР тузилганлиги тантанали равишда
эълон к,илинди. Бу давлат тузуми жихдтидан халк, д е
м ократик республикаси эди. Унинг зиммасига кдск,а
мудаат ичида урта асрчилик анъаналари мерос кдлган
амирлик Бухоросини демократик давлатга айлантириш-
дек тарихий вазиф ани баж ариш тушди. Курултай дав
лат х,окимиятининг к,онун чик,арувчи олий органи
булган Бутун Бухоро инкдлобий кумитаси (М арказий
ревком), Бухоро Халк, Н озирлар Ш уроси — дастлабки
хукумат таркибини узил-кеси л тасдикдади. Уларнинг
ваколат муддати Н-курултойгача узайтирилди. Ушбу
курултойда И. Е. Любимов РСФСР хукумати Бухоро
республикасининг мустак,иллигини тан олганлигини
айтишга шошилди.
1920
йил октябрда Тошкентда РСФСР билан БХСР
уртасида мувакдат х,арбий-сиёсий битим тузилди19. 1921
йил 4 мартда М осквада РСФСР билан БХСР }фтасида
Иттифок, шартномаси имзоланди20. Бирок, бу ш артно-
малар мустак,ил сиёсат горитишга х,аракат к,илаётган
ёш Бухоро давлати арбоблари фаолиятини муайян да-
ражада чеклашга олиб келди. Хусусан, И ттиф ок ш арт
н ом аси м у стаки л Бухоро давлати худудида совет
к,ушинлари туришини «к,онуний» асослаб бердики, м аз-
кур х,ол БХСР ички ишларига Россиянинг туБридан-
тутри х,арбий жих,атдан куролли аралашувидан бошк,а
нарса эмас эди.
1922
йил 9 августда М осквада имзоланган РСФСР
билан БХСР уртасидаги ик,тисодий битим21, 1923 йил 31
майда божхона битами22 каби янги шартномалар эса
ик,тасодий жих,атдан мамлакатни Россияга к,арам кдлиш-
ни мулжаллаган эди. Ик,тасодий битимга кура, ташки
савдони барча мах,сулотлари белгиланган экспорт-им
порт режасига мувофик, асосан Россияга юборилиши,
шу режадан ташк,ари моллар Россия таппуи савдо таш -
килотлари орк,али бопща бозорларда сотилиши керак
эди. «Х,амма иш Россия ташк,и савдо ташкилоти орк,а-
ли амалга оширилади, бопща х,еч к,андай йул йук,»,—
деб газабланиб ёзган эди Файзулла Х уж аев23.
7-2424
193
Битимга биноан Бухоро республикасининг ташк,и
сиёсати Россия оркдли амалга оширилиши, унинг че-
гараларини Россия к,изил аскарлари курикдаш и керак
эди.
Бухоро республикасида Хоразмдан ф аркди рави ш
да давлат тунтариш лари деярли булмади. Бухоро хуку-
матини Файзулла Хуж аевнинг узи турт ярим йил да-
вомида муттасил бопщарди. Ф. Хужаев Бухоро р е с
публикасининг Бош нозири вазиф асида ф аолият кур-
сатган даврда унинг иж тимоий-сиёсий кдрашлари ж а-
миятдаги кучлар мувозанати, у ёки бу сиёсий ок,имлар
таъсирининг кучи, халк, оммаси ва унинг йулбошчила-
рининг кайфиятлари билан
6
o f a h k
,
равишда шаклланди.
Бухоро амирлиги даврида мамлакат 32 та (баъзи
манбаларда 27 та) бекликка, бу бекликлар амлокларга
булиниб, идора кдлинарди. М амлакат пойтахти — Бу
хоро атрофидаги худуд 8 та туманга ажратилиб, бу
туманларни ва Бухоро шах,рини амир номидан куш бе-
ги — бош вазир бопщарган. Бу маъмурий булиниш
фук,арога яхширок, хизмат курсатиш манфаатини х,ам,
бош кдриш нинг кулай булиши манф аатларини х,ам ун-
чалик к,ондирмас эди. Шу сабабли 1920 йил кузида
зудлик билан Бухоро Халк, Республикасида дастлабки
м аъмурий-худудий булиниш утказилиб, у вилоятлар,
туманлар, кентлар ва к,ишлокдарга ажратилди. Бухоро
республикасининг пойтахти — Бухоро шах,ри мух,им
сиёсий-м аъм урий м арказга айланиб, бу ерда респуб-
ликанинг иж тим оий-сиёсий х,аётини, унинг ик,тисо-
дий ва маданий ривож ланиш ини бошк,арувчи барча
таш килотлар тупланди.
1920
йил
Do'stlaringiz bilan baham: |