Узбекисто олий ва урта махс н республикаси ус таълим вазирлиги



Download 2,1 Mb.
bet57/70
Sana17.07.2022
Hajmi2,1 Mb.
#817708
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   70
Bog'liq
Математик тасаввурларни шакллантириш (2)

Педагогик жихатлари. Дидактик уйинларнинг педагогик жихатларидан бири-уларни
таълимийлигидир. Тарбияланувчи уйин давомида бир вактнинг узида хам уйинда иштирок этади, хам
107


маълум бир даражада таълим олади. Айрим уйинларда билимларини машкларда намойиш киладилар ва уларни чукурлаштирадилар. Масалан, шаклларни устма-уст куйиш уйинида, биринчидан, уйин вазифаси буйича бола шаклларни устма-уст куйиш натижасида кандай шакл хосил булишини топса, иккинчидан, тарбиячининг топшириги буйича-шакллар сонини санаб беришни, шакллар кандай куринишда эканлигини ва уларнинг номларини айтишни, рангларни ажратиб беришни бажаради (таълимий жихати). Бундан ташкари, тарбияланувчи “Сичконча”дан фойдаланиб, ишлаб уз компьютер саводхонлигини оширади.
Демак, компьютерли дидактик уйинлар таълим билан бевосита боглик булиб,таълим жараёнини амалга оширишга ёрдам килади. Компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи уйинлардан фойдаланиб утказиладиган технологик жараёнлар куйидаги куринишда булиши мумкин (схема):





Схемадан куриниб турибдики, тарбиячи даставвал уйин объекти (тури ва йуналиши)ни танлайди, сунгра уйин коидаларини, шартларини ва вазифаларини аниклайди. Навбатдаги иш уйиннинг мазмунини ва кандай максадда амалга оширилиши, таълимий ва ривожлантирувчи жихатлари белгиланади. Шундан кейин, уйин утказилиб, натижалар тахлил этилади ва уйин голиблари аникланади. Компьютерли уйинлар ва машклар асосан тарбиячининг назорати остида утказилади.
Демак, компьютер ва унинг хотирасидаги таълимий уйинлар биргаликда, мультимедиа технологиясининг (компьютерли таълим) уйинлар буйича асосий дидактик воситаси хисобланади. Компьютер хотирасидаги уйинлардан ташкари кушимча дидактик уйинлар тайёрлаш мумкин. Бунинг учун, махсус дастурлардан (Power Point ва Macromedia Flash) фойдаланилади.
Компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи уйинларнинг афзалликлари ва педагогик жихатларидан бири-улар тарбияланувчилар томонидан йил давомида ва исталган пайтдауйналиши мумкин. Болалар компьютердан фойдаланишни урганиб олганларидан сунг, бундай уйинлардан мустакил равишда фойдаланишлари мумкин. Уйин давомийлиги 15 дакика.
Психологик жищтлари. МТМларнинг турли гурух тарбияланувчилари компьютерни ва компьютер уйинларини турлича кабул килишлари мумкин. Масалан, кичик гурух тарбияланувчилари шахсий компьютерлар ва уларнинг курилмаларини киматбахо ва катта уйинчок деб кабул килишлари мумкин. Унинг “Сичконча”сини хакдкдй “Сичконча”, монитор экранини эса, телевизор экрани билан таккослай оладилар. Психологик нуктаи назардан компьютер
108
(монитор) экранидан мультимедиали тасвирлар ёш болаларга хис-туйгули самара беради.Ёш болалар турли хил буюмларга, курилмалар ва транспорт воситаларининг моделларига жуда кизикувчан булганликлари учун- компьютернинг психологик таъсири буюмларга караганда кучлирок булади.
Компьютер уйинлари ёш болаларга кинематик (жонли) психологик таъсир этадилар.Монитор экрандаги уйин буюмлари харакатланиб, ранглари узгариб- жилоланиб туради. Шунинг учун, уларнинг ёш болаларга таъсирини кинематик (жонли) психологик таъсир дейилади.
Дидактик уйинлар жараёнида психик билиш жараёнларининг такомиллашуви юз беради, яъни болалар буюмларнинг сони, катта-кичиклиги, шакли, хажми, рангларини идрок килиши ривожланади.
Компьютер уйинларининг психологик таъсири айникса, улгурмовчи, пассив тарбияланувчиларга сезиларли булади. Улар биринчи муваффакиятли сеансдан (уйиндан) кейин, узлари фаоллашиб топширикни бажаришга киришиб кетадилар. Шундан бошлаб, тарбиячининг уларга нисбатан танбех беришига хожат колмайди. Тарбияланувчи “компьютер “ психологиясига тез куникиб, малакасини ошириши лозим. Масалан, курсорни тухтовсиз пастга, юкорига, унгга ва чапга харакатлантириб турилиши хам, болаларда куникма хосил килгунга кадар, маълум бир психологик таъсир этади.
Психологларнинг таъкидлашларича, МТМларда компьютер уйинларини оддийсидан бошлаш лозим, сунгра тарбияланувчиларда малака ва кизикиш оша бориши билан уйинлар мураккаблаштириб борилади. Натижада, кобилиятли болалар компьютерда мустакил ишлаш (уйнаш) даражасига эришишлари мумкин.Масалан,”Светофор-лабиринт” уйини урта гурух болаларига мулжалланган булиб, оддий компьютер уйинлари турига киради. Куёнчанинг куп тусиклар (овчи, бури, дарё, одамлар ва хоказолар)ни енгиб, уз уйига бориши мураккаб компьютерли лабиринт уйинига киради.
Компьютер уйинлари тарбияланувчи (бола)ларни урганиладиган материалга ва уйин мазмунига дикккатларини жалб килишда самарали восита хисобланади.
Психолог Н.Боймуродовнинг таъкидлашича, материални муваффакиятли узлаштиришда, аввало диккат кучи белгиланади, баъзи тарбияланувчиларни уртокларидан оркада колиб кетишлари, уларнинг акл-идрок ёки хотираларини заифлигидан эмас, балки диккатларининг бушлигидан келиб чикади. Компьютер уйинлари эса, барча болаларни диккатларини узларига тургун жалб киладилар.
Н.Боймуродов ёш болаларнинг идроки тугрисида куйидагиларни ёзган: “Мактабгача ёшдаги боланинг хаётида уйин хукмронлик килади ва уйин туфайли боланинг идроки хам ривожланади, чунки бола уйинга алокаси булган буюмга купрок эътибор бериб карайди ва уз уйинида атрофдаги хаётни акс эттиради. Уйин, расм чизиш ва шунга ухшаш машгулотлар туфайли болада кузата билиш кобилияти хам ривожланади”.
109
Дархакикат, компьютер уйинларида хам тарбияланувчиларнинг идроклари ва кузата билиш кобилиятлари ривожланиб, тараккий эта бошлайди. Идрокнинг бир нечта тури булиб, шулардан, харакатни идрок этиш тури компьютер уйинларида хам тарбияланувчиларнинг идроклари ва кузата билиш кобилиятлари ривожланиб, тараккий эта бошлайди.
Идрокнинг бир нечта тури булиб, шулардан харакатни идрок этиш тури компьютер уйинларида хам намоён булиб, купрок жангарилик уйинларида кузатилади. Бу холда компьютер экранида ук (снаряд)нинг харакати, нишонга тегиши, портлаш жараёнини куриш мумкин. Автопойга уйинлари хам идрокнинг харакат турига киради.
Компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи уйинларда хам идрокнинг харакат тури учратилади. Масалан, “шаклларни устма-уст куйиш”, “буш уринни тулдир”, “светофор-лабиринт” уйинларида компьютер (монитор) экранида объектлар харакатланади.
Идрок этиш жараёнининг фаол куринишларидан бири кузатишдир.Компьютерли уйинларда тарбияланувчилар уйин объектларини экранда кузатадилар.Аммо уйинни бажариш кул харакати асосида амалга оширилади, яъни “Сичконча” ва клавиатура билан ишланади.
Ёш болалар теварак-атрофга, вокеа ва ходисаларга, нарса ва буюмларга кизикувчан буладилар.Хдмма нарсани ушлаб, пайпаслаб, юргизиб, харакатга келтиришни ёктирадилар. Компьютер уйинлари тарбияланувчиларнинг ушбу кизикувчанлик хусусиятларини оширади. Натижада, уларнинг аклий ривожланишлари шакллана боради.
Мультимедиали компьютер уйинларининг тарбияланувчиларни кизикувчанлик хусусиятларини оширишлари куйидагилар асосида шаклланади:

  1. Экранда курсатиладиган уйин объектларига анимация самараси берилган булади ва улар доимий равишда харакатланиб, жилоланиб туради.

  2. Товуш.

  3. Мусика.

  4. Анимация.

  5. Мультификация ва шу кабилар.

Уйин давомидаги ушбу “компьютерли” психологик-педагогик таъсирлар ёш болаларни факат кизикувчанлик хусусиятларини оширибгина колмасдан, балки билим олишга булган иштиёкларини хам оширади.
Тарбияланувчи (бола) компьютерли уйинга киришишдан олдин объектни бошдан оёк яхшилаб куздан кечириши ва унинг узига хос белгиларини эслаб колиши керак, сунгра иккинчи бир обеъктни таккослаши лозим. Шу йул билан, таълимий уйинларга куйилган максад ва вазифалар ечилади.


К.Д.Ушинский аналогия буйича куйидаги фикрни билдирган эди. “Таккослаш хар кандай тушунчанинг ва хар кандай тафаккурнинг асосидир. Одамдаги нарсаларнинг хаммасини таккослаб куриш йули билан билолмасак, бошка йул билан била олмаймиз, агар хеч нарса билан солиштиришимиз ва фаркини билиб олишимиз мумкин булмаган бирон янги нарсага, дуч келганимизда эди (бошца шундай нарса бор булса), у холда биз шу нарса тугрисида хеч кандай фикр хосил кила олмаган булар эдик ва у тугрисида бирор суз айта олмаган булар эдик”. Масалан, “Шаклларни устма-уст куйиш” мультимедиали компьютер уйинида тарбияланувчи юкори катордаги шаклларни таккослаб, ухшашини топади ва уйинни бажаради.
Тацицлаш. МТМ тарбияланувчиларига жангарилик, кимор, зуравонлик уйинларини уйнатишни имкони борича такиклаш лозим. Шу билан бирга, компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи уйинларнинг давомийлиги 15 дакикадан ошмаслиги керак.
Шундай килиб, мультимедиали таълимий ва ривожлантирувчи компьютер уйинларининг узига хос технологик жараёни, педагогик ва психологик жихатлари мавжуд булиб, уйинлар ана шу жихатлар асосида олиб борилиши лозим. Бу болаларга:

  • кузатиш;

  • аклий фаолиятни ривожлантириш (компьютерли уйинда);

  • болаларнинг мустакил ишлашини таъминлаш;

  • болаларнинг компьютер саводхонлигини ошириш имкониятини беради.

    1. Мактабгача таълим муассасаларда компьютерли таълимий ва ривожлантирувчи уйинлар утказиш услубиёти

Кундалик халкимизга хамда кишилар фаолиятининг куп сохалари кириб келаётган ва уларнинг ривожланишига таъсир килаётган ахборот ва компьютер технологияларини тезликда ривожланиши, уларни уйин, уйинли фаолият, мактабгача ёшдаги болаларни тарбиялаш ва ривожлантиришга хам таъсир этмокда.
Хрзирги вактда мактабгача ёщдаги болаларга янги ахборот технологияларини ургатиш, уларни компьютер билан таништириш, компьютер саводхонлиги асослариниукитиш масалалари долзарб вазифалар сирасига кирмокда.


Республикамиздаги мактабгача таълим муассасаларида утазилаётган купгина тажрибаларнинг натижалари, ёши катта болалар богчаларида махсус компьютер укув-уйинли ва ривожлантирувчи дастурлардан фойдаланиш яхши самара бераётганлигини тасдикламокда, шунингдек, амалиёт, бевосита болани ахборот олами билан танишишининг биринчи боскичи булиши мумкинлигини курсатмокда. Республикамизда куп холларда бундай ишлар мактабгача таълим муассасаси машгулотларида эмас, балки купрок уйда, ота-оналари, акалари ва опалари билан хам амалга оширилмокда.
Шунинг учун, бугун мактабгача таълим муассасалари тарбиячи-педагоглар ва шу соха буйича илмий-тадкикот олиб боралтган тадкикотчилардан компьютердан МТМда фойдаланиш мумкинми? Компьютерли ривожлантирувчи уйин нима? Мактабгача ёшдаги болаларни уйин фаолиятида тулаконли шаклланиш ва ривожланиш жаралнида, у анъанавий уйин ва уйинчок билан бир каторда туриши мумкинми? Компьютердан фойдаланиш чегараси мавжудми? Компьютерли уйин ва уйинчоклардан фойдаланиш окибати нималарга олиб келиши мумкин? Компьютерни МТМ болаларига ургатиш ижобий ва салбий томонлари кандай? каби саволларга жавоб кутилмокда.
Куйида уйинларга тааллукли назарий фикрларни келтирамиз.
Компьютерли дастур бола учун янги уйин воситаси, кизик ва бошкарилувчи уйинчок булиши мумкин ва бу воситалар ёрдамида турли-туман уйин масалаларини ечиши, демак, ривожланиши мумкин. Лекин, компьютер уйинини муваффакиятли эгаллаш учун болада психик жараёнларни шаклланганлик даражаси талаб этилади. Шунинг учун хам купгина психолог олимларнинг фикрича компьютерни 5 ёшдан кичик булмаган болаларга таништириш мумкинлигини таъкидлайдилар. Чунки:

  1. Компьютерни фаолият воситаси сифатида тулаконли фойдаланиш учун боладан белгилар, умумлашган шакллар (бунинг учун, унда етарлича ривожланган онг, ижодий тасаввур керак) билан ишлашни билиши керак. Экрандаги тасвир - хакикий ёки уйинли объектларнинг шакллари ва белгиларидан иборат ва улар билан бола муваффакиятли амаллар бажариши учун, унинг онги етарли даражада ривожланган булиши талаб этилади.

  2. Компьютер дастури билан ишлаганда бевосита иккиланган фаолият амалга оширилади, масалан, бола бармоклари билан компьютер тугмаларини лки “сичконча”нинг тугмасини босиб, куллари билан амаллар бажариши ва бир вактнинг узида экранга караб унда тасвирланган нарса ва ходисаларни кузатиши керак.

  3. Болада харакатларни ихтиёрийлик даражаси ва эркин узини-узи тартибга солиш хусусияти ривожланган булиши талаб этилади.

Компьютерда ишлашни урганишга мулжалланган юкорида келтирилган
шартлар турли-туман предметли-амалий ва уйинли фаолиятда (расм солиш,
ясаш, ролли уйин ва хк.) шаклланади. Бевосита анъанавий уйин табиий
112
равишда, болани мажбур килмаган холда у лки бу харакатлар килишга йуналтиради ва бу харакатларга уни аралаштиради. Уйин (дастлаб нарсалар билан кейин нарса ёки белги асосида тасаввур киладиган вазиятли уйинлар)да харакатларининг сифатли узгартириш, йигиш, умумлаштириш, белгиларни урнига (имо, суз) куйишлар жуда аник намоён булади.
Ривожлантирувчи уйин, фаолият сифатида болада боскичма-боскич ишига боглик булган харакат турини, ухшаш фикрлашнинг белгили вазифасини ривожланишини, кургазмали-шаклли фикрлашга утишни, тушунча туридаги нуткий фикрлашни шаклланишини вужудга келишини таъминлайди. Шунинг учун, бола томонидан турли анъанавий уйинларни урганиши компьютер уйинларини эгаллаш учун зарур булган асосни яратади. Богча болаларининг уйинли фаолиятига компьютер дастурларини киритиш, тугри дастурий махсулот танлаш ва улардан тугри фойдаланиш, компьютер уйининиболаларнинг уйинли фаолиятидаги хакикий воситасига айлантиради. Шунда боланинг уйин мухитини етарлича бойитиш ва компьютер болани психикаси хамда интеллектини ривожлантиришининг кудратли омилига айлантириш мумкин.

АМАЛИЙ МАШГУЛОТ МАТЕРИАЛЛАРИ

1-амалий машFулот: Математик тасаввурларини шакллантириш назарияси ва методикасининг назарий асослари
Ишнинг максади: Элементар математик тасаввурлар тугрисидаги билимларни назарий асосларини шакллантириш.
МУХАММАД ИБН МУСО ХОРАЗМИЙ
Мухаммад ибн Мусо Хоразмий 783 йилда Хоразмда, Хивада тугилган.
Алгебра, алгоритм сузлари математик, астроном ва географ, «Хрзирги замон алгебрасининг отаси «ал — Хоразмий номи билан богликдир. Унинг

:':Л .


Download 2,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish