Узбекистан академия наук республики узбекистан

 
3-расм. Пиролиз қурилмасининг функционал схемаси. 
Пиролиз қурилмасининг Ф.И.К. ишлаб чиқилган биоёқилғи ёниш иссиқлигини 
биомасса хом ашёси ёниш иссиқлигига нисбати билан аниқланади. Масалан, ўтиндан 
водород ва СО ишлаб чиқарувчи газ генераторининг Ф.И.К. 90% тенг [5].
Биомасса пиролизининг назарий ва амалий тадқиқотлари шуни кўрсатадики,
пиролиз технологиясидан фойдаланиш орқали чиқиндиларни термик қайта ишлаш 
жараёнининг энергия сиғимини сезиларли даражада пасайтиради ва табиий органик 

---

441 
энергия ташувчиларни сарфини камайтиради. Пиролизлаш технологиясини бошқа муҳим 
хусусиятларидан бири органик ёқилғилар ўрнини қоплайди, атроф-муҳитга ташланадиган 
парник газлари ҳамда органик ва биомассани тўғридан-тўғри ёқишдаги иссиқлик ҳамда 
газлар ташламалари миқдорини кескин камайтиради. Бу кўрсатиб ўтилган технологик 
устунликлар пиролиз технологиясини кескин ривожланишига туртки бўлмоқда.
Маълумки, пиролиз учун хом ашё сифатида турли биомасса, саноат ва қишлоқ 
хўжалик чиқиндиларидан фойдаланиш мумкин. Биомасса кенг тарқалган қайта 
тикланадиган энергия ресурси ҳисобланиб, етарлича юқори ёниш иссиқлигига эга: қуруқ 
ўтиннинг ёниш иссиқлиги 15÷18 Мж/кг, сомон ва зиғирпояники – 14,7 МЖ/кг тенг [6, 7]. 
Пиролиз натижасида биомассадан ёнувчи газ, юқори энергетик калорияли суюқлик 
ва кокс олинади. Пиролиз технологиясида у ёки бу маҳсулотларнинг чиқиш миқдори ҳамда 
уларнинг энергетик ва кимёвий хусусияти жараён кечадиган ҳарорат, модданинг қизиш 
тезлиги, хом ашёнинг физик хоссаси ва жараён кечадиган муҳитга боғлиқ.
Пиролиз жараёнида қиздириш тезлиги катта ва мўътадил ҳарорат (5000)да юқори 
ёниш иссиқлигига эга бўлган суюқ маҳсулот асосий бўлиб, унинг таркиби мураккаб 
органик бирикма ва сувдан иборат бўлади. Юқори ҳароратда ва катта парчаланиш даврида 
пиролиз суюқлигининг органик бирикмалари парчаланишга учраб, асосий маҳсулот - 
пиролиз гази ҳисобланади, унинг асосини эса углерод оксиди, углерод икки оксиди, 
водород ва енгил углеводородлар ташкил этади. Секин ва ўта секин (карбонлашув) пиролиз 
жараёнида катта миқдорда қаттиқ қолдиқ (кокс) олинади. 1- жадвалда пиролиз жараёнини 
тезлиги ва ҳароратига таъсир кўрсатувчи, маҳсулот чиқишининг умумлашган 
маълумотлари келтирилган.