“Uzacademia” scientific-methodical journal

“UzACADEMIA” scientific-methodical journal
81 
www.academiascience.uz
uzoqlashgan sari ortib boradi. Cho‘kuvchanlik prolyuvial lyossning qalinligiga qarab 
bir necha sm dan 2 m gacha va undan yuqori bo‘lishi ham mumkin [3]. 
Eol lyossimoni eol lyossining o‘zgargan turiga kiradi. Eol lyossi uzoq vaqt 
namlanish, hamda oson eriydigan tuzlarning yuvilib ketganligi tufayli va ustidan 
bosilishi natijasida o‘zining yuqori g‘ovakligini yo‘qotadi. U ancha zichlangan 
bo‘ladi. Prolyuvial lyossimoni vaqtinchalik oqadigan suv oqimi natijasida hosil 
bo‘lgan mayda zarrachali jinsdir. Bu yotqiziqlar tabiatda qatlam holida bo‘lib, uning 
tarkibida qum, shag‘al qatlamchalari uchraydi. Elyuvial lyossimon jinslari tog‘li 
hududlarda, ko‘pincha nisbatan tekis, gohida ozgina qiya bo‘lgan yuzalar ustida hosil 
bo‘lib linzasimon hamda ustki yotqiziqlarini taskil qiladi. Ba‘zi bir joylarda ularning 
qalinligi 2-3 m ga yetadi. Delyuvail lyossimoni tog‘lik va baland tog‘lik 
viloyatlarining yon bag‘irlarida keng tarqalgan. Allyuvial lyossimon jinslari mayda 
zarrachali, mallasimon sariq rangdagi tog‘ jinslaridir. Bu tog‘ jinslari tabiatda qatlam 
shaklida tarqalgan bo‘lib, ular orasida shag‘al, qum qatlamlari uchraydi. 
Flyuvioglyatsional lyossimoni muzlarni erishi natijasida xosil bo‘lgan suv oqimining 
muz yotqiziqlarini yuvib olib kelib yotqizilishidan holsil bo‘ladi. Bu tog‘ jinslarining 
qalinligi 2-3 m dan 40-50 m ga yetadi. 
O‘zbekistonda tarqalgan har xil genetik turdagi lyoss gruntlari haqida 
ma‘lumotlar 1-jadvalda keltirilgan [4]. 
1-jadval 
O‘zbekistonda tarqalgan lyoss gruntlarining 
genetik turlari 
Lyoss gruntlari 
tarqalgan hududning foizi, % 
Delyuvial 
2 
Prolyuvial 
15 
Allyuvial-prolyuvial 
30 
Delyuvial-prolyuvial 
3 
Prolyuvial-delyuvial 
15 
Allyuvial-delyuvial 
1,5 
Allyuvial 
32 
Elyuvial-delyuvial 
1,0 
Elyuvial 
0,5 
Bu gruntlarning asosiy hususiyatlaridan biri yuqorida aytib o'tilganidek 
cho'kuvchanlik bo'lib, bu hodisaning sabablari hozirda ko'p olimlar tomonidan 
o'rganilmoqda. Bir xil qalinlikka, bir xil zichlikka ega bo'lgan lyossimon gruntlarda 
turlicha cho'kish jarayonini kuzatish mumkin. Bu esa inshootlarni loyihalovchi 
muhandislar oldiga yangi muammolarni keltirib chiqaradi, chunki me‘yoriy 

---

“ILM-FAN VA TA’LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR” 
MAVZUSIDAGI 23-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI