“Uzacademia” scientific-methodical journal

“UzACADEMIA” scientific-methodical journal
170 
www.academiascience.uz
Kopernikning geliosentrizmini qat‘iy yoqlagan, tabiiy hodisalarni tajriba va 
matematik fikrlash asosida tushuntirishga harakat qilgan. 
Galiley kashfiyotlari Kopernik ta‘limotining yaqqol amaliy isboti bo‘ldi. Ular 
Aristotel va Ptolomeyning Yer Olamning qo‘zg‘almas markazi ekanligi va qudratli 
xudolar istiqomat qiladigan ―osmonlar‖ borligi haqidagi cherkov qabul qilgan 
ta‘limotlarini rad qildilar. 
1616-yilda cherkov ruhoniylari Kopernik ta‘limotini bid‘at, deb e‘lon qildilar. 
Kimki, uni tarqatsa va himoya qilsa, uni shafqatsiz jazo kutardi. Lekin Galiley 
cherkov jaholatiga qarshi dadil kurashdi va Kopernikning haqligini isbot qilishdan 
tolmadi. Bir necha yil davomida Galiley Kopernik ta‘limoti haqida gapirmasdan 
yurishga yoki u to‘g‘rida imo-ishora bilan gapirishga majbur bo‘ldi. 1632-yilda u 
o‘zining ―Olamning ikki eng asosiy sistemasi haqida dialog‖ degan ajoyib kitobini 
nashr qildi, bu kitobda u materialistik g‘oyalarni uch suhbatdosh doirasidagi 
munozara tarzida bayon qildi. Ana shundan keyin, 1633-yilda cherkov ruhoniylari 
keksa olim ustidan sud uyushtirdilar va qiynoq bilan qo‘rqitib, uni o‘z fikrlaridan 
qaytishga majbur etdilar. 9 yil davomida Galiley inkvizitsiya tomonidan bandi qilib 
turildi. Galiley shunchaki o‘z fikridan qaytgan bo‘lsa ham, aslida u Kopernik 
ta‘limotining e‘tiqodli tarafdori bo‘lib qoldi. Garchi buyuk olimni umrining 
oxirigacha uy qamog‘ida saqlab, astronomiyaga doir har qanday kitob chiqarishni 
taqiqlab qo‘ygan bo‘lsalar ham, Galiley mexanika sohasidagi yangi kashfiyotlari 
bilan fan taraqqiyotiga hissa qo‘shaveradi. Cherkov ruhoniylarining ta‘qiblariga 
qaramay, Galiley o‘zini ilmiy dunyoqarash uchun eng tolmas kurashchilardan biri 
sifatida ko‘rsatdi. 
1637-yilda u ko‘r bo‘lib qoldi, biroq umrining oxirigacha ilmiy ishlarini davom 
ettirdi. Galileyning ilmiy faoliyati mexanika, optika, astronomiyaning kelgusi 
taraqqiyotiga katta ta‘sir ko‘rsatdi.